Заінька

Мэта: развіваць увагу, спрыт, каардынацыю рухаў, хуткасць рэакцыі.

Апісанне гульні: дзеці бяруцца за рукі і ўтвараюць круг. У сярэдзіне — заінька. Усе спяваюць:

Заінька бялюсенькі,

Заінька шарусенькі!

Праскачы у дзірачку

Ды не пабі спіначку!

            На гэтыя словы зайчык імкнецца выскачыць з круга, але дзеці не пускаюць і хутка прысядаюць, як толькі ён набліжаецца да каго-небудзь з іх.

            Пасля гэтага дзеці спяваюць далей:

Заінька, павярніся,

Шэранькі, павярніся!

Тупні ножкай, паскачы

Ды ў далоні запляшчы!

             Пры заканчэнні песні ўсе павінны запляскаць у далоні. Гэтым момантам карыстаецца зайка: ён хапае каго-небудзь з дзяцей і хутка становіцца на яго месца. Той, хто застаўся без месца, павінен выконваць ролю заінькі.

Правілы гульні: пры пабліжэнні заінькі ігракі павінны хутка ўзяцца за рукі, калі яны не паспеюць зрабіць гэтага, той, да каго дакрануўся зайчык, займае яго месца.

 

 

Лясь, лясь, уцякай!

           

Мэта: удасканальваць навыкі бегу, мяняючы тэмп і напрамак. Развіваць спрыт, хуткасць.

 Апісанне гульні: дзеці ходзяць па пляцоўцы, збіраюць кветкі, плятуць вянкі. Некалькі дзяцей выконваюць ролю конікаў, яны стаяць у баку на некаторай адлегласці ад дзяцей. На словы:

Лясь, лясь, уцякай!

Цябе коні стопчуць.

А я коней не баюся

Па дарозе пракачуся.

дзеці ўцякаюць, конікі скачуць на палачцы і імкнуцца дагнаць іх.

         Пры паўторы гульні дзеці і конікі мяняюцца ролямі.

Правілы гульні: уцякаць патрэбна толькі пасля слова «пакачуся», ігрок, якога дагоніць конік, часова выбывае з гульні.

 

Прэла-гарэла

Мэта: садзейнічае развіццю ўвагі, назіральнасці, інтуіцыі.

Месца правядзення: пляцоўка, зала.

Інвентар: набор невялікіх прадметаў (рознакаляровыя кубікі, шышкі).

Апiсанне гульні: вядучы ў розных месцах хавае прадметы, гаворачы пры гэтым:

Прэла-гарэла,

За мора ляцела,

А як прыляцела,

Дык недзе і села.

Хто першы знойдзе,

Той сабе возьме!

Пасля гэтых слоў усе разбягаюцца па пляцоўцы і шукаюць схаваныя прадметы.

Хто знойдзе больш за усіх, той і выйграў.

Гульцы пачынаюць шукаць прадметы толькі пасля таго, як сказаны ўсе словы.

У той час, калі вядучы хавае прадметы, усе павінны стаяць спіной да яго з заплюшчанымі вачыма.

 

 

Другая малодшая  група

Грушка

Мэта: ўдасканальваць навыкі бегу з выкрутамі, уменне хутка арыентавацца ў наваколле.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг, у сярэдзіне якога знаходзіцца дзяўчынка ці хлопчык. Гэта і ёсць «грушка». Дзеці ідуць у карагодзе вакол грушкі і спяваюць:

Мы пасадзім грушку усе, усе,

Няхай наша грушка расце, расце.

Вырасці ты, грушка, вось такой вышыні,

Распусціся, грушка, вось такой шырыні!

Расці, расці, грушка, ды у добры час.

Маленькая (iмя) паскачы для нас.

А ўжо наша грушка распусцілася,

А наша (iмя) зажурылася.

А мы тую грушку весяліць будзем.

І ад нашай грушкі  уцякаць будзем.

Правiлы гульнi: на апошнія два словы дзеці разбягаюцца, а “грушка” ловіць.Дзеці павінны выконваць танцавальныя рухі па зместу песні.

 

 

Вожык і мышы

 

Мэта: развіваць слухавую увагу, пачуццё мовы, уменне карыстацца рознай сілай голасу, цікавасць да беларускай спадчыны.

Апiсанне гульнi: па лічылцы выбіраюцца “вожык” і “мышы” (2-3).Астатнія дзеці становяцца ў кола і ідуць управа, а “вожык” ідзе ўлева. “Мышы” знаходзяцца па-за колам. Дзеці прыгаворваюць:

     Бяжыць вожык – тупу-туп!

Сам калючы, востры зуб!

Вожык, вожык, ты куды?

Ад якой бяжыш бяды?

Спыняюцца.Прагаворваюць цішэй:

• Вожык ножкамі туп-туп!

Вожык вочкамі луп-луп!

Навакол пануе ціш,

Вожык чуе ў лісці мыш.

“Вожык” ходзіць у коле, прыслухоўваецца. Дзеці гучна кажуць:

      Бяжы, бяжы, вожык!

Не шкадуй ты ножак!

                 Ты лаві сабе мышэй,

Не чапай другіх дзяцей! 

Правiлы гульнi: вымавіўшы апошнія словы, дзеці падымаюць у двух месцах рукі, утвараючы “вароты”. Вожык выбягае праз іх, пры гэтым стараецца злавіць каго-небудзь з “мышэй”.Тыя бегаюць дзе хочуць, пралазяць пад рукамі дзяцей. “Вожык” можа трапіць у кола толькі праз “вароты”.

 

 

 

 

Адгадай, чый галасок

 

Мэта: развіваць увагу на слых, памяць.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг. Адзін з ігракоў становіцца пасярэдзіне яго і закрывае вочы. Дзеці гавораць:

Сталі ў круг, і – раз! два! тры!

Павярнуліся, сябры!

            На апошнія словы ўсе паварочваюцца вакол сябе і спяваюць:

А як скажам — скок, скок, скок...

            Словы «скок, скок, скок» — спявае ці гаворыць той, каму загадзя прапанаваў выхавальнік.

Адгадай, чый галасок?

            Гэтыя словы спяваюць усе дзеці.

            Дзіця, што стаіць у цэнтры з закрытымі вачамі, павінна адгадаць, хто праспяваў словы «скок, скок, скок», Той, каго пазналі, ідзе на сярэдзіну круга.

Правілы гульні: дзіця не мае права адкрываць вочы да таго часу, пакуль не закончыц.

 

 

Што робіш?

 

Мэта: развіваць памяць, кемлівасць, увагу. Выпрацоўваць каардынацыю рухаў.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць гаспадыню і, стаўшы ў круг, рысуюць вакол сябе кружкі. Гаспадыня абыходзіць ігракоў, задае кожнаму работу, напрыклад пячы хлеб, варыць абед, пілаваць дровы, касіць сена і г.д. Дзеці пастукваюць палачкай па свайму кружку і ўвесь час гавораць, якую работу яны выконваюць. Даўшы кожнаму заданне, гаспадыня становіцца ў сярэдзіне круга і гаворыць:

            - А цяпер будзем усе забіваць цвікі!

            Праз некаторы час яна загадвае ім пілаваць, затым стругаць і г. д. Дзеці абавязаны выконваць усё, што загадвае гаспадыня. Даўшы некалькі заданняў, гаспадыня паказвае прутком на аднаго з ігракоў і нечакана пытаецца: «Што робіш?».

            Iгрок павінен адразу ж назваць работу, якую яму даручылі ў пачатку гульні, пасля чаго гаспадыня дае ўсім новыя заданні. Перамагае той, хто ні разу не памыліўся.

 Правілы гульні: на пытанне: «Што робіш?» - ігрок павінен назваць работу, якую яму даручылі ў пачатку гульні. Калі ігрок памыліўся, ён павінен адгадаць загадку, якую яму загадваюць.

 

Нос, нос, нос, лоб

           

Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, увагу.

Апісанне гульні: ігракі ўтвараюць круг, пасярэдзіне вядучы. Ён кажа: «Нос, нос, нос, лоб». На тры першых словы вядучы трымаецца за нос, а пры чацвёртым замест ілба ён дакранаецца рукой да другой часткі галавы. Ігракі павінны рабіць усё, як гаворыць, а не як робіць вядучы, і не даць сябе зблытаць. Хто памыліўся – выбывае з гульні.

Правілы гульні: дзеці павінны дакранацца рукой да той часткі цела, якую пазывае вядучы.

 

 

Шэры кот

           

Мэта: удасканальваць навыкі хадзьбы і бегу ў калоне. Выхоўваць смеласць, спрыт, хуткасць рэакцыі.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць ката па лічылцы:

Раз, два, тры, чатыры

Ката грамаце вучылі:

Не чытаць, не пісаць,

А за мышкамі скакаць.

            Мышы становяцца за Катом у калону. Калона рухаецца па пляцоўцы. Паміж Катом і мышамі ідзе размова:

            —   Ёсць мышы ў стозе?

            —   Ёсць!

            —   Баяцца ката?

            —   Не!

            —   А я, катафей, разганю ўсіх мышэй!

            Мышы разбягаюцца, кот іх ловіць.

Правілы гульні: дзеці павінны знаходзіцца ў калоне да слоў: «...разганю ўсіх мышэй» і вымаўляць тэкст павінны дакладна, зразумела.

 

Браднік

           

Мэта: развіваць уменне хутка арыентавацца ў навакольных абставінах, удасканальваць навыкі легкага бегу. Выхоўваць смеласць, вытрымку.

Апісанне гульні: па лічылцы выбіраюць рыбака і завязваюць яму вочы хусцінкай. Усе астатнія дзеці - рыбкі. Пляскаючы ў ладкі, дзеці-рыбкі перамяшчаюцца (ходзяць, бегаюць вакол рыбака). Рыбак стараецца каго-небудзь злавіць. Калі на шляху рыбака сустракаецца якая-небудзь перашкода (сцяна, лаўка, крэсла і інш.), дзеці гавораць рыбаку: «Глыбока!» Калі рыбак адыдзе ад перашкоды, дзеці гавораць: «Мелка!» Калі рыбак зловіць каго-небудзь, ён павінен адгадаць па голасу, каго злавіў. На пытанне рыбака: «Хто ты?» злоўлены адказвае: «Я - акунь». Калі не адгадаў, дзеці яму крычаць: «Жабу злавіў!» Рыбак адпускае злоўленага і зноў пачынае лавіць.

Правілы гульні: ігракі павінны ўвесь час перамяшчацца па пляцоўцы і абыходзіць рыбака. Калі рыбак па голасу не адгадаў, каго з дзяцей-рыбак ён злавіў, сам становіцца рыбай, а непазнаны ігрок — рыбаком.

 

 

Хворы верабей

           

Мэта: фарміраваць навыкі спрытнага бегу, уменне дзейнічаць па сігналу, выхоўваць адмоўныя адносіны да несумленных учынкаў.

Апісанне гульні: дзеці бяруць сабе назвы птушак — верабей, сава, сініца, кулік і г. д. Дзіця, якое імітуе вераб'я, кладзецца і робіць выгляд, што хворае. Каля вераб'я ўвіхаецца сава. Да савы падыходзіць сініца і пытаецца:

            - Ці дома верабей?

            - Дома.

            - Што ён робіць?

            - Хворы ляжыць.

            - Што яму баліць?

            - Плечыкі.

            - Схадзі, сава, у агарод, сарві траўкі-грэчкі, папар яму плечкі.

            - Парыла, сінічка, парыла сястрычка. Яго пара не бярэ, толькі гарачкі прыдае.

            Сінічка адыходзіць, а да савы падыходзяць усе птушкі і пытаюцца:

            - Ці дома верабей?

            - Дома.

            - Што ён робіць?

            - Па двары шнарыць, крошкі збірае, дадому не ідзе, каноплі крадзе.

            Пачуўшы гэтыя словы, верабей уцякае, а дзеці гоняцца за ім, стараючыся злавіць вераб'я.

Правілы гульні: дзіця-верабей можа схавацца толькі ў доме савы.

 

 

Сляпы музыкант

           

Мэта: развіваць увагу на слых, памяць, мысленне, фантазію.

Апісанне гульні:  усе дзеці становяцца ў круг. Аднаму з іх завязваюць вочы і даюць у рукі палачку. Гэта – сляпы музыкант. Ён дакранаецца палачкай да каго-небудзь з дзяцей. Дзіця, да якога музыкант дакрануўся палачкай, падае голас: пішчыць, гудзе, імкнецца змяніць голас каб сляпы музыкант не здагадаўся, хто гэта. Калі музыкант адгадае, хто падаў голас, той ідзе на сярэдзіну круга, і гульня працягваецца з новым музыкантам.

Правілы гульні: калі дзіця-музыкант тры разы не пазнае, хто падаваў голас, ён выбывае з гульні.

 

 

Чараўнік

 

Мэта: практыкаваць ва ўменні імітаваць дзеянні дарослых, развіваць

узгодненасць рухаў, памяць.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць чараўніка. Ён садзіцца і чакае дзяцей, якія, адышоўшы ўбок, дамаўляюцца, што будуць рабіць, напрыклад, збіраць ягады, купацца ў рацэ і інш.

            Потым яны ідуць да чараўніка і гавораць:

- Добры дзень, чараўнік!

            Чараўнік адказвае:

 - Добры дзень, мілыя   дзеткі! Дзе вы былі?

            Дзеці адказваюць:

 - У лесе! – і пачынаюць паказваць тое, што яны дамовіліся рабіць.

            Дзеці паказваюць, а чараўнік павінен адгадаць. Калі адгадае, дзеці ад яго ўцякаюць, а ён ловіць іх. Каго зловіць, той становіцца чараўніком, а ранейшы чараўнік ідзе да дзяцей. Гульня пачынаецца спачатку.

            Правілы гульні: рухі ўсіх дзяцей павінны мець аднолькавы характар; чараўнік мае права лавіць дзяцей толькі на адзначаным месцы.

                                                  

 

Агароднік

 

Мэта: удасканальваць навыкі хадзьбы па кругу, бег, змяняючы тэмп і напрамак. Развіваць увагу.

Апісанне гульні: кожны з дзяцей называе сябе якой-небудзь гароднінай: рэпай, рэдзькай, цыбуляй, морквай, радыскай і г.д. і становяцца ў круг. Адзін з дзяцей выбіраецца агароднікам. Ён выходзіць на сярэдзіну круга і стукае палкай аб зямлю. У яго пытаюцца:

 - Хто там

 - Агароднік!

 - За чым прыйшоў?

   - За рэпай!

            Пасля такога адказу ўсе вядуць карагод і спяваюць:

Зверху рэпа зялёная,

У сярэдзіне тоўстая,

К канцу вострая.

Хавае хвост пад сябе.

Хто да яе ні падыдзе,

Усялякі за віхор возьме.

            Агароднік павінен адгадаць, хто з дзяцей назваў сябе рэпай. Калі ён адгадае правільна, рэпа ўцякае, інакш агароднік зловіць яе і павядзе ў свой агарод.

Правілы гульні: агароднік не павінен ведаць, якое дзіця названа рэпай, адгадваюць дзіця-рэпу ён можа тры разы, калі не адгадае, агародніка мяняюць.

 

                                                 

Вузельчык

 

Мэта: развіваць узгодненасць рухаў. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.

Апісанне гульні: два ўдзельнікі гульні трымаюць ў руках паясы, утвараючы вароты ў выглядзе вялікага іголкавага вушка. Астатнія удзельнікі становяцца ў рад, бяруцца за рукі і, рухаючыся ўздоўж пляцоўкі, спяваюць:

Iголка — шнырала.

Увесь свет прыбрала,

Прыбрала, абшыла,

Сама голая хадзіла.

Тонкая ды доўгая,

Аднавухая ды вострая.

А я тычу — натычу:

У носік стальны

Хвосцік ільняны!

            Дзеці праходзяць у вароты, імітуючы нітку, якую зацягваюць у іголку. Апошні ў радзе «зацягвае вузельчык»— паясамі скручвае дзяцей, якія ўтвараюць вароты, і вядзе іх за сабой, прыгаворваючы:

Хвосцік ніцяны

Цягну за сабой.

Праз палатно ён праходзіць,

Канец сабе знаходзіць…

Правілы гульні: дзеці, якія ўтвараюць вароты, павінны стаяць адзін ад аднаго на адлегласці нацягнутага паміж імі пояса (1 м); апошні ў радзе ігрок, які зацягнуў вузельчык, не павінен хутка рухацца, каб не паваліць «зацягнутых» паясамі дзяцей.

 

 

У жмуркі

 

      Мэта: практыкаваць у бегу з лоўляй і выкрутамі, ва ўменні хутка арыентавацца ў навакольным, развіваць вынослівасць,

Апісанне гульні: Кату завязваюць хустачкай вочы.

            - Кот, кот! На чым стаіш? - На дубе!

            - За што трымаешся?  - За сук!

            - Што на суку - Вуллі!

            - Што ў вуллях?  - Пчолы!

            - Што ў пчол? - Мёд!

            - Каму мёд?  - Мне ды сыну майму!

            - А нам што? - Гліны на лапаце!

            Пасля гэтых слоў дзеці спяваюць:

Ну, кот Апанас, лаві тры гады нас!

Лаві нас хутчэй, не развязвай вачэй!

            Пасля гэтых слоў дзеці разбягаюцца ў розныя бакі. А кот Апанас пачынае лавіць дзяцей. Расставіць ён рукі і ходзіць туды і сюды. А ўсе іншыя бегаюць вакол ката, то дакрануцца да яго пальцам, то тузануць за адзенне. Толькі кот хоча схапіць каго-небудзь, а ўжо ўсе адбеглі ці схаваліся ў яго за спіной. Ды яшчэ ўсяляк дражняць ката. Да таго часу бегае кот, пакуль не схопіць каго-небудзь, хто не паспеў выкруціцца, Каго кот схапіў, той і замяняе яго – становіцца катом.

Правілы гульні: да каго дзіця-кот дакранецца рукой, лічыцца злоўленым.

 

 

Свабоднае месца

           

Мэта: развіваць хуткасць бегу, спрыт, вынослівасць.

Апісанне гульні: дзеці становяцца ў круг шчыльна адзін каля аднаго. Водзячы выклікае двух дзяцей, якія стаяць побач, яны робяць крок назад і становяцца спіной адзін да аднаго. Па сігналу: «Раз - два - тры - бяжы!» дзеці бягуць у розныя бакі па кругу, стараючыся хутчэй дабегчы да свайго месца. Той, хто хутчэй дабег да свайго месца і заняў яго, лічыцца пераможцам. Затым водзячы выклікае двух іншых ігракоў і г.д.

Правілы гульні: бегчы дазваляецца толькі са знешняга боку круга. У час бегу нельга хапаць рукамі дзяцей.

        

Мароз

 

Мэта: садзейнічае развіццю хуткасці, спрытнасці.

Месца правядзення: пляцоўка, зала.

Апісанне гульні. Гуляючыя з дапамогай лічылкі выбіраюць “Мароза” і разбягаюцца па пляцоўцы.

“Мароз” бяжыць за імі і стараецца дакрануцца да каго-небудзь. Той, да каго ён дакрануўся, лічыцца “замарожаным”, таму павінен спыніцца і развесці рукі ў бакі.

Іншыя гуляючыя могуць “размарозіць” яго, пляснуўшы рукой па плячы. Перамагае “Мароз”, які здолее “замарозіць” большую колькасць гульцоў.

Пасля кожных двух-трох хвілін выбіраецца новы “Мароз”.

Лічылка

Ты халодны,

Ты марозны,

Ты ў кажусе,

Ты ў латусе,

А ў цябе чырвоны нос,

Гэта ты – дзед Мароз!

 

 

Схавай рукі!

           

Мэта: развіваць спрыт, хуткасць, рэакцыі, увагу, назіральнасць. Выхоўваць смеласць.

Апісанне гульні: тыя, што гуляюць, бяруць доўгую вяроўку, завязваюць яе канцы і становяцца ў круг, трымаючыся рукамі за вяроўку. Адзін з ігракоў – водзячы становіцца ў круг і стараецца хутка стукнуць каго-небудзь па руках. Кожны з ігракоў імкнецца заўважыць намер водзячага і спяшаецца адразу ж прыняць свае рукі з вяроўкі.

Правілы гульні: водзячы павінен увесь час рабіць падманныя рухі, каб дзеці не здагадаліся, у якім напрамку ён будзе бегчы па кругу.

 

 

 

Дзядуля-ражок

 

Задача: удасканальваць навыкі хуткага бегу, выховўваць смеласць, сумленнасць.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць важака і называюць яго «дзядуля-ражок». Ён жыве ў доме, які абазначаны для яго ў баку ад пляцоўкі. Усе іншыя дзеці дзеляцца на дзве групы. Трэба, каб у групе была роўная колькасць ігракоў. Адна група размяшчаецца справа ад дома дзядулі-ражка, крокаў за дваццаць, другая — злева, на той жа адлегласці. Гэта іх дамы. Кожная група чым-небудзь адзначае свой дом. Месца паміж гэтымі двума дамамі называецца полем. Дзеці размяшчаюцца ў сваіх дамах, і пачынаецца гульня. Дзядуля-ражок зірне направа, зірне налева і крыкне:

            - Хто мяне баіцца?

            А ўсе дзеці яму ў адказ:

            - Ніхто!

            Пасля адказу яны перабягаюць са свайго дома ў другі цераз поле. Бягуць і задзірыста падражніваюць важака:

- Дзядуля-ражок,

З'еў чужы піражок!

            Дзядуля-ражок выскоквае са свайго дома і ловіць дзяцей, што перабягаюць. Трэба старацца выкруціцца ад дзядулі-ражка, не паддацца яму!

            Першы, каго дзядуля-ражок схопіць, становіцца яго памочнікам і разам з ім ловіць іншых. Калі яны зловяць яшчэ аднаго, той ловіць астатніх разам з імі. Так працягваецца да таго часу, пакуль усе не будуць злоўлены.

Правілы гульні: дзеці могуць забягаць у свой дом, каб адпачыць, але заставацца там доўга нельга.

 

 

Млын

 

Мэта: развіваць сілу, спрыт, вынослівасць. Выхоўваць пачуццё калектывізму.

Апісанне гульні: дзеці ўтвараюць круг. На сярэдзіну яго выходзяць тры пары. Яны становяцца адзін да аднаго спіной і моцна счэпліваюць рукі, сагнутыя ў локцях. Дзеці, што стаяць у крузе, павольна рухаюцца ў правы бок і спяваюць:

Млынарня на горцы

Крыламі махае,

Крыламі махае,

Зерне працірае.

Сама не глытае,

Другі хлеб выпякае.

            У час спеваў дзеці, што знаходзяцца ў сярэдзіне круга, імітуюць колы млына: адзін нахіляецца, другі ў гэты час абапіраецца на спіну таварыша і падымае ногі.    Гульня працягваецца да таго часу, пакуль адна з пар не спыніцца.

Правілы гульні:  у сярэдзіну круга павінны выйсці дзеці аднолькавай фізічнай падрыхтоўкі.

 

 

Вартаўнік

 

     Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.

Апісанне гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзіць да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кукішкі, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой рукой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пляцоўцы і стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзіць па кукішках.

Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей не адымаючы адной рукі з галавы дзіцяці, што сядзіць. Новым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.

                                            

Гусі - лебедзі

Мэта: развіваць у дзяцей дыялагічную мову, уменне дзейнічаць па слоўным сігнале, спалучаць словы з дзеяннямі.

Апiсанне гульні: выхавальнік прапануе пагуляць у гульню.

Вы, дзеці, будзеце гусямі, а я - вашай гаспадыняй. Вы пасвіцеся вось тут на траўцы (паказвае месца), а ў тым вугле будзе логава ваўка.

З дапамогай лічылкі дзеці выбіраюць “ваўка”. “Гусі” знаходзяцца ў адным канцы пакоя (пляцоўкі), “гаспадыня” – у другім, “воўк” – убаку. Далей паміж “гаспадыняй” і “гусямі” адбываецца наступны дыялог:

Гусі,гусі... – Га-га-га!

Есці хочаце? – Ага!

Дык ляціце... – Го-го-го...

Воўк зубаты за гарой.

Гусі,гусі! – Го-го-го.

Вы не бойцеся яго!

Першай гуска паляцела,

 Потым - гусяняты.

 І гусак падняўся смела,

 Следам – воўк зубаты.

“Гусі” бягуць да “гаспадыні”. “Воўк” стараецца іх злавіць. Злавіўшы аднаго, ён вядзе яго у сваё логава. Калі “воўк” нікога не зловіць, “гаспадыня” гаворыць:

 Скочыў шэры на дарогу,

 Толькі не злавіў нікога! (Гульня паўтараецца.)

                                                  

Гарлачык

 

Мэта: практыкаваць у бегу, ва ўменні дзейнічаць па сігналу, хутка арыентавацца ў навакольным. Развіваць увагу.

 Апісанне гульні: дзеці сядзяць у крузе на кукішках. Гэта «гарлачыкі». Па кругу ходзіць пакупнік. Спыніўшыся каля каго-небудзь, ён пытаецца:

 Колькі каштуе «гарлачык»?

            Дзіця адказвае:

За «гарлачык» гэты

Дай нам зусім крышку:

Кааб ніколі не хварэць –

Маннай кашы лыжку.

            Пасля гэтых слоў дзіця-гарлачык паднімаецца на ногі і бяжыць па кругу ў адным напрамку, а пакупнік – насустрач яму. Кожны імкнецца заняць свабоднае месца. Той, хто спазняецца, становіцца пакупніком.

Правілы гульні: дзеці павінны бегчы па кругу ў розных напрамках пасля слоў «...маннай кашы лыжку»; кожны з іх імкнецца заняць свабоднае месца.

 

 

Золата

 

 Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт, вытрымку, назіральнасць.

Апісанне гульні: дзеці садзяцца ў рад. Адно дзіця – водзячы. Ён дзеліць золата, непрыкметна хаваючы яго ў руках каго-небудзь з дзяцей. Потым водзячы адыходзіць на 3-4 крокі і крычыць: «Золата, да мяне!».

Той, у каго схавана золата, павінен усхапіцца і бегчы да водзячага. Алс ўсе ўважліва сочаць адзін за адным і імкнуцца затрымаць іграка з золатам. Калі іграку не ўдаецца выскачыць з рада, гульня пачынаецца спачатку, кожны застаецца на сваім месцы. Калі ж іграку з золатам удаецца вырвацца, ён становіцца вядучым, а вядучы займае яго месца. Гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці не павінны падаваць выгляду, што золата ў іх няма.

 

 

Вартаўнік

 

  Мэта: развіваць хуткасць рэакцыі, уменне арыентавацца ў навакольных абставінах, смеласць, спрыт.

Апісанне гульні: выбраны па лічылцы вартаўнік падыходзіць да аднаго з дзяцей, якія стаяць свабодна па ўсёй пляцоўцы. Дзіця адразу ж прысядае на кукішкі, а вартаўнік кладзе яму руку на галаву — ахоўвае яго. Другой рукой ён імкнецца запляміць дзяцей, якія бегаюць па пляцоўцы і стараюцца дакрануцца да таго, хто сядзіць па кукішках.

 Правілы гульні: вартаўнік павінен пляміць дзяцей не адымаючы адной рукі з галавы дзіцяці, што сядзіць. Новым вартаўніком становіцца той, хто запляміць дзіця, якое сядзіць.

 

 

Міхасік

 

Мэта: садзейнічаць развіццю хуткасці, спрытнасці.

Інвентар: абручы або кольцы дыяметрам да 50 см.

Месца правядзення: зала, пляцоўка.

Апісанне гульні:  для правядзення гульні патрэбна мець некалькі кольцаў дыяметрам да 50 см., але іх павінна быць на адно менш, чым гульцоў.

Кольцы (або абручы) раскладваюцца па крузе, вакол іх становяцца гульцы. Адзін з гуляючых гаворыць такія словы:

Ты, Міхаська, не зявай, не зявай!

Лапаточкі абувай, абувай!

Правілы гульні: гучыць беларуская народная мелодыя, гульцы танцуючы рухаюцца па крузе. Як толькі музыка заканчваецца, усе спыняюцца і стараюцца як мага хутчэй “абуць лапці” – заняць свабоднае месца у адным з кольцаў. Гулец, які застаўся без “лапцяў”, выбывае з гульні.

Пасля гэтага забіраецца яшчэ адзін абруч, і гульня працягваецца да той пары, пакуль у крузе не застанецца адзін гулец. Ён лічыцца пераможцам. 

                                                                    

                                                                                  Лянок

 

 Мэта: практыкаваць ва ўменні ўзгадняць рухі са словамі песні. Выхоўваць пачуццё калектывізму, цікавасць да народнага фальклору.

Апісанне гульні: з ліку тых, хто прымае ўдзел у гульні, выбіраецца «бабуля». Астатнія становяцца у круг. Яны пытаюцца:

            — Што ты, бабуля, нам прасці дасі?

            Бабуля выходзіць у цэнтр круга і адказвае:

            — Старым бабулькам воўны пасмачку,

            А прыгожым маладзічкам белы лянок!

  Пасля гэтага дзеці разам з бабуляй пачынаюць спяваць, паказваючы рухамі дзеянні, пра якія гаворыцца у песні:

А мы сеялі, сеялі лянок,

Белы, слаўны кужалёк!

Урадзіся наш лянок!

Урадзіся кужалёк.

Мы лянок ірвалі, жалі,

У снапочкі збіралі.

Урадзіуся лянок

Белы, слаўны кужалёк.

Правілы гульні: дзеці павінны дакладна выконваць дзеянні, якія паказвае «бабуля».

 

 

Іванка і Марылька

           

Задачы: развіваць узгодненасць рухаў, выхоўваць пачуццё калектывізму. Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраюць дзяўчынку Марыльку. Яна з хустачкай у руцэ становіцца ў сярэдзіну круга. Дзеці, узяўшыся за рукі, ідуць па кругу і спяваюць:

А дзе той Іванка,  (3 разы)

Што ўстае спазаранку.

Ён спрытны, працавіты

Танцуе, пяе і ў вучобе не адстае.

Іванка, выбежы, свой спрыт пакажы.

            Дзяўчынка Марылька ходзіць па кругу, шукае Іванку. Пасля таго як дзеці закончылі спяваць, яна спыняецца каля хлопчыка і запрашае Яго выйсці ў круг. Хлопчык Іванка са словамі «гоп-гоп-гоп» выбягае на сярэдзіну круга прыгаворваючы:

Як тупну нагой, да прытупну другой  (тупае нагамі)

Кругом пакружуся  (кружыцца)

Усім  людзям  пакажуся   (выконвае танцавальныя рухі).

            Марылька танцуе вакол Іванкі і махае хустачкай. Дзеці дружна пляскаюць у далоні і прыгаворваюць:

Танцуй, танцуй, Іванка, хоць да ранку,

Толькі Марыльку з сабой забяры.

            Іванка бярэ Марыльку за руку, вядзе яе на сваё месца ў крузе.

            Затым выбіраецца другая дзяўчынка Марылька і гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці павінны выконваць танцавальныя рухі, узгадняючы іх са словамі песні.

 

Каноплі

     

Задача: выпрацоўваць навыкі хуткага бегу, уменне адгадаць тактычныя прыёмы праціўніка, фарміраваць вытрымку.

Апісанне гульні: ігракі па дамоўленасці выбіраюць гаспадара, становяцца ў шарэнгу і бяруцца за рукі. Гаспадар ідзе ўздоўж шарэнгі, спыняецца каля аднаго з ігракоў і пачынае з ім дыялог:

            - Прыходзь да мяпе каноплі палоць.

            - Не хачу!

            - А кашу есці?

            - Хоць зараз!

            - Ах ты, гультай! – і ў гэты жа час  бяжыць  у любы канец шарэнгі. Адначасова і ігрок бяжыць у тым жа напрамку, але за спінамі ігракоў. Хто першы — гаспадар ці гультай – возьме за руку апошняга ў шарэнзе, той становіцца з ім побач, а ігрок, які застаўся, займае месца гаспадара.

Правілы гульні: пасля слоў «Ах ты, гультай!» гаспадар можа зрабіці некалькі падманлівых рухаў; пакуль гаспадар не пабяжыць, гультай не мае права кранацца з месца.

 

 

Фарбы

           

Мэта: практыкаваць у бегу з лоўляй і выкрутамі, развіваць памяць, кемлівасць.

Апісанне гульні:  дзеці выбіраюць гаспадара фарбаў і адгадчыка Несцерку. Усе астатнія дзеці — фарбы.

            Несцерка адыходзіць убок, а гаспадар і фарбы ціхенька згаворваюцца, хто якой фарбай будзе. Назву фарбам можа даваць гаспадар, або яны выбіраюць самі. Кожны з тых, хто гуляе, выбірае сабе які-небудзь колер (зялёны, чырвоны, белы і г.д.). Гаспадар павінен добра запомніць, хто якая фарба.

            Калі назвы дадзены, фарбы і гаспадар прысядаюць на кукішкі і робяць выгляд, што засынаюць.

            Тут да фарбаў падыходзіць Несцерка, тупае некалькі разоў нагой і гаворыць:

            - Стук-стук!

            Гаспадар прачынаецца і пытаецца:

            - Хто тут?

            - Несцерка!

            - Чаго прыйшоў?

            - Па фарбу?

            - Па якую?

            Несцерка называе які-небудзь колер, напрыклад:

            - Па сінюю!

            Калі такога колеру сярод фарбаў няма, гаспадар гаворыць:

            - Такой фарбы ў нас няма!

            А ўсе фарбы пляскаюць у ладкі і прыгаворваюць:

Пайдзі за сіненькі лясок,

Знайдзі сіні чабаток.

Панасі, панасі!

I нам прынясі!

            Пасля гэтых слоў Несцерка адыходзіць убок, потым вяртаецца і працягвае з гаспадаром ранейшую гутарку:

            - Стук-стук!

            - Хто там?

            - Несцерка!

            - Чаго прыйшоў?

            - Па фарбу!

            - Па якую?

            - Па белую!

            Калі белая фарба ёсць, гаспадар яму гаворыць:

            - Есць белая фарба, бяры яе!

            «Фарба» ўцякае, а Несцерка яго ловіць.

Правілы гульні: дзіця-фарба павінна бегчы ў загадзя абазначанае месца, злоўленая фарба наступны раз у гульні ўдзел не прымае.

 

 

Гаспадыня і кот

           

Мэта: практыкаваць у бегу з лоўляй і выкрутамі, развіваць спрыт, вынослівасць.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць па лічылцы маці, дачку і ката. Усе астатнія збаночкі.

            Маці гаворыць:

            -  Вось там, каля бярозкі, будзе склеп. А вось тут – наш дом. Ідзіце ўсе, збаночкі, у дом!

            Збаночкі прыйшлі і спыніліся. Маці гаворыць:

            - Дапамажы мне, дачушка, збаночкі ў склеп аднесці! Маці бярэ двух дзяцей за рукі, дачка таксама   бярэ двух дзяцей за рукі, і ўсе ідуць ад дома да склепа – гэта яны збаночкі нясуць.

            Так і ходзяць маці з дачкою, пакуль не перанясуць у склеп усе збаночкі. У склепе збаночкі стаяць або сядзяць на кукішках.

            - Ну, дачка, - гаворыць маці, я на работу пайду, а ты дома сядзі ды наглядвай за катом, каб ён у склеп не залез, збаночкі не перакуліў.

            Сказала  і  адышла ўбок. Дачцэ сумна  адной сядзець, пайшла яна да сябровак. А кату толькі гэта і трэба. Азірнуўся ў адзін бок, у другі і пайшоў да склепа. Пачаў зба-ночкі перакульваць, кране лапкай і скажа:

            - У гэтым - смятанка! У гэтым - малако! У гэтым - тварог! У гэтым - кіслае малако! У гэтым - масла!

            Вярнуліся маці і дачка і пачалі лавіць ката. Ды дзе там - не даецца кот у рукі. Тады падымаюцца ўсе збаночкі і пачынаюць лавіць ката. Бегаюць ды прыгаворваюць:

            - Не выкруцішся, кот! Пападзешся, кот!

            - Давайце яго, свавольніка, сеткаю лавіць! — гаворыць маці.

            Хутка ўсе за рукі ўзяліся — атрымалася сетка. Пачалі ката сеткаю лавіць. Ён туды, ён сюды – ды не змог на гэты раз уцячы: трапіў у сетку.

            Пачаў прасіцца:

            - Адпусціце мяне! Не буду перакульваць збаночкі!

            Стаў круг шырэйшы. Усе гавораць кату:

            -  Патанцуй, паскачы, тады адпусцім!

            Кот танцуе. Усе бачаць: змарыўся кот. Разнялі сетку.

            - Выходзь, кот. Выходзь ды памятай:

Першы раз даруецца,

Другі — забараняецца!

            I разбегліся ўсе хто куды.

Правілы гульні: дзеці-збаночкі пачынаюць лавіць дзіця-ката толькі тады, калі іх аб гэтым просіць дзіця-маці; дзіця-кот лічыцца злоўленым, калі дзеці расшчэпяць рукі вакол яго.

 

 

Свінка

           

Мэта: ІІрактыкаваць у забіванні мяча ў цэль. Развіваць спрыт, хуткасць рэакцыі, дакладнасць рухаў.

Апісанне гульні: з ліку тых, хто гуляе, выбіраецца водзячы. У цэнтры нарысаванага круга выкопваецца яма-хлеў, побач з якім кладзецца мяч – свінка. Дзеці становяцца за лінію круга і прыгаворваюць:

            - Куба-куба-кубака, гонім свінку да хляўка!

            Пасля гэтых слоў водзячы палкай   ці   нагой   адкідвае свінку як мага далей убок. Усе бягуць да свінкі, псракідваюць яе адзін аднаму нагамі і спрабуюць загнаць у хлявок. Водзячы перашкаджае ім і выкідвае свінку з круга. Калі дзецям удаецца закінуць свінку ў хлеў, выбіраецца новы водзячы, і гульня працягваецца.

Правілы гульні: дзеці не павінны кранаць мяч рукамі; водзячы не мае права выходзіць за межы круга.

 

 

Паляванне на лісаў

 

 Мэта: практыкаваць у хадзьбе і бегу па кругу, ва ўменні хутка арыентавацца ў навакольным. Выхоўваць пачуццё калектывізму, узаемадапамогі.

Апісанне гульні: па дамоўленасці дзеці выбіраюць паляўнічага і пяць лісаў. Астатнія дзеці, узяўшыся  за рукі, утвараюць чатыры маленькіх кругі. Гэтыя кругі раўнамерна размяшчаюцца па пляцоўцы. Кожны круг – гэта лісіная нара, дзе жыве адзін ліс. Сярод кругоў бегае ліс, у якога няма пары. За ім палюе паляўнічы. Як толькі ліс залазіць у якую-небудзь нару, то ліс, што ў ёй знаходзіцца, павінен адразу ж пакінуць яе і ўцякаць ад паляўнічага ў другую нару. Злоўлены ліс становіцца паляўнічым.

Правілы  гульні:  у кожнай нары павінен жыць толькі адзін ліс. Паляўнічы не мае права лавіць ліса, які схаваўся ад яго ў крузе.

 

 

Шчупак

 

Мэта: удасканальваць навыкі руху калонай, мяняючы тэмп і напрамак. Развіваць спрыт, увагу, пачуццё прасторы.

Апісанне гульні: дзеці лічацца і выбіраюць шчупака і матку. Шчупак адыходзіць убок, а ўсе становяцца за маткай і моцна трымаюцца за яе і адзін за аднаго. Шчупак кідаецца то ў адзін, то ў другі бок і імкнецца схапіць самага апошняга ў калоне. Тыя доўгім хвастом стараюцца ўвільнуць ад шчупака. Гульня працягваецца да таго часу, пакуль не будуць схоплены ўсе, хто стаяў за маткаю.

Правілы гульні: ігрок лічыцца злоўленым, калі шчупак дакранецца да яго рукой; пры паўтарэнні гульні на ролю шчупака і маці назначаюць дзяцей з сярэдзіны калоны.

 

 

Палатно

 

Мэта: практыкаваць ва ўменні хадзіць па спіралі, узгадняючы свае рухі з рухамі дзяцей, якія ідуць побач; развіваць каардынацыю рухаў.

Апісанне гульні: дзеці, узяўшыся за рукі, утвараюць шарэнгу — гэта палатно. Першы ў шарэнзе называецца «маткай». Недалёка ад дзяцей стаіць кравец. Матка стаіць нерухома і паказвае дзецям, каб завіваліся вакол яе. Калі ўсе заўюцца, кравец забірае апошняга з ланцуга. Пасля гэтага ўсе развіваюцца, а матка пачынае лічыць, называючы кожнага пачаргова: «першае палатно», «другое палатно» і г.д. Не далічыўшыся апошняга палатна, яна пытаецца: «Дзе ж яшчэ адно палатно?» Ёй адказваюць: «Па ніткі пайшло!»

            Такім чынам, гульня працягваецца да таго часу, пакуль кравец не забярэ і не схавае па аднаму ўсіх дзяцей, акрамя маткі. Пасля гэтага матка ідзе шукаць палатно, а калі знойдзе, загадвае краўцу пералавіць дзяцей яе палатна. Яны разбягаюцца, а кравец іх ловіць.

Правілы гульні: стоячы ў шарэнзе, пры закручванні і раскручванні вакол маткі, трэба моцна трымаць адзін аднаго за рукі; дзіця-кравец павінна непрыкметна забраць дзіця-палатно і схаваць яго.

 

 

Вяроўка-змейка

           

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт і каардынацыю рухаў.

Апісанне гульні: на зямлі рысуюць вялікі круг, вакол якога садзяцца ўсе дзеці. За кругам ходзіць водзячы. Нечакана ён кідае на сярэдзіну круга вяроўку-змейку. Усе бягуць, імкнучыся як мага хутчэй стаць на яе. Каму месца не хопіць, выбывае з гульні.

Правілы гульні: нельга штурхаць іншых, імкнучыся стаць на вяроўку; водзячы, кідаючы змейку ў круг, паступова робіць яе карацейшай да таго часу, пакуль на яе зможа стаць толькі адзін удзельнік, які і становіцца водзячым.

 

 

                                                                                  Кашка

           

Задача: удасканальваць навыкі бегу па кругу. Развіваць увагу.

Апісанне гульні: дзеці выбіраюць вядучага «кашавара» і становяцца тварам у круг. Кашавар бяжыць за спінамі дзяцей і непрыкметна падкідвае да ног каго-небудзь «лыжку» (хустачку, шышку, каменьчык). Пасля гэтага бяжыць яшчэ круг і падштурхоўвае іграка, якому падкінута лыжка, гаворачы: «Кашку вары!». Ігрок становіцца ў сярэдзіну круга, дзе павінен знаходзіцца да канца гульні. Калі Ігрок заўважыць падкінутую яму лыжку, ён падымае яе і сам становіцца кашаварам. Па меры таго як дзеці ідуць варыць кашку, круг звужаецца. Гульня заканчваецца, калі ў крузе застанецца не больш як чатыры ігракі.

Правілы гульні: ігракі ў крузе павінны заўважыць падкінутую лыжку, толькі паваротам галавы. Сыходзіць з месца забараняецца.

 

 

Рэшата

           

Задача: развіваць хуткасць і дакладнасць рухаў. Выхоўваць смеласць, сумленнасць.

Апісанне гульні: дзеці становяцца ў адзін рад. Дзіця, якое стаіць спераду, бярэ ў рукі палку, а ўсе астатнія трымаюць адзін аднаго рукамі за пояс. Адзін з дзяцей – водзячы не становіцца ў рад, ён бярэ хустачку, скручвае ў трубачку і на адным яе канцы завязвае невялікі вузельчык. Зрабіўшы, такім чынам, лёгенькі скрутачак, ён павінен стукнуць ім па плячах апошняга іграка. Але той не чакае гэтага. Ён зрываецца з месца, бяжыць да першага ў радзе, бярэ ў яго палку і становіцца перад ім, г.зн. хаваецца за палкай. Калі гэта іграку зрабіць удаецца, водзячы падбягае да дзіцяці, якое стала апошнім, і імкнецца ўдарыць яго. Так гуляюць да той пары, пакуль не падойдзе чарга бегчы іграку, які ў пачатку гульні стаяў спераду з палкай у руках. Тады скрутачак перадаецца гэтаму іграку, і гульня працягваецца.

Правілы гульні: калі ігрок не паспее схавацца за палкай, і атрымлівае скрутачкам па плячах, ён павінен бегчы яшчэ раз вакол рада дзяцей.

 

 

Паляўнічыя і качкі

 

Задача: развіваць хуткасць рэакцыі, спрыт і каардынацыю рухаў.

Апісанне гульні: дзеці дзеляцца на дзве каманды з аднолькавай колькасццю  ігракоў. Першая каманда – качкі , другая – паляўнічыя.  Паляўнічыя робяць знешні вялікі  круг и малююць яго. Качкі  робяць унутраны меншы круг на адлегласці 2,5 – 3 м ад круга паляўнічых. Па сігналу  паляўнічыя  страляюць  ў качак  – стараются папасці ў іх  мячом. Калі ўсе качкі будуць злоўлены, каманды мяняюцца месцамі.

Правілы  гульні: паляўнічым і качкам нельга выходзіть з намалёванага круга. Той, у каго папалі мячом,  выходзіць з гульні. Калі гуляюць некалькі каманд, выіграе тая каманда, якая хутчэй переловіць качак.

 

 

Пасадка бульбы

 

Задача: развіваць спрыт, вынослівасць, хуткасць рэакцыі.

Апісанне гульні:  ствараюцца  дзве каманды  па  пять чалавек. Гулец, які стаіць  першым, -  капітан, ён трымае ў руцэ  мешочак з пяццю бульбінамі

(каменчыкамі). На адлегласці  дваццаці  крокаў  ад  кожнай  калоны начэрчаны пяць кругоў.  Па сігналу капітаны бягуць  да  кругоў  и садзяць картошку па адной ў кожны круг, затым вяртаюцца  і  перадаюць мешочак наступнаму гульцу. Гулец з мешочкам бяжыць  збіраць бульбу і  г.д.

Правілы  гульні: капітаны стартуюць па сігналу. Гульцы не выходзяць за лінію без мешочка. Калі бульба  ўпала, яе трэба падняць, а затым бегчы. Падбегать да каманды патрэбна  з левага боку.

 

                                                                                   Проса

 

Задача: удасканальваць навыкі бегу па кругу;  развіваць стрытнасць.

Апісанне гульні: дзеці  становяцца  ў адну шарэнгу. Вядучы падыходзіць да аднаго з іх і кажа:

Прыходзь да нас проса палоць.

Ніхачу!

А кашу есці?

Хоть зараз!

Ах, ты ж, гультай!

Пасля гэтых слоў вядучы  і гультай бягуць вакол шарэнгі і адзін з іх, хто прибег хутчэй, займае  у шарэнге свабоднае месца. Той, хто застаўся, будзе вядучым.

Правілы гульні: пачынаць бегчы патрэбна толькі пасля слоў: «Ах, ты ж, гультай!» Каб вядучы і гультай не перашкаджалі  адзін  аднаму ў час бега, вядучаму трэба  бегчы  ўздоўж шарэнгі перед дзяцьмі, а гультаю – за іх спінамі. Выйгравае той, хто першым стане ў шарэнгу.

 

                                                                               Конікі

 

Задача: удасканальваць навыкі скачкоў на дзвюх нагах, або адной назе; развіваць трываласць.

Апісанне гульні: у сярэдзіне пляцоўкі чэрціцца такі  круг, каб у ім маглі свабодна размясціцца ўсе гуляючыя. Гульцы вібіраюць “шпака”, які становіцца ўкруг, “конікі” – за кругам. “Шпак”, скачучы на дзвюх нагах, ловіць “конікаў”, якіяпадбягаюць да круга, а пры набліжэнні “шпака” – адбягаюць.

        Злоўлены гулец становіцца ў круг і робіцца “шпаком”. Новы “шпак” павінны перамяшчацца такім жа чынам. “Конік” лічыцца злоўленым, калі “шпак” дакранецца да яго. Гульня заканчваецца, калі ўсе гульцы збяруцца ў сярэдзіне круга.

Правілы гульні:  “шпак” не мае права мяняць спосаб перамяшчэння.

 

Беларускія народныя казкі

 

Не сілай, а розумам

 

Адзін чалавек пайшоў у лес дровы секчы. Насёк дроў, сеў на пень адпачыць.  Прыходзіць мядзведзь:  — Гэй, чалавек, давай будзем барукацца!  Паглядзеў чалавек на мядзведзя: дужы калмач — дзе з ім барукацца! Сцісьне лапамі — і дух вон!  — Э, — кажа чалавек, што мне з табою барукацца! Давай спачатку паглядзім, ці маеш ты сілу.  — А як глядзець будзем? — пытаецца мядзведзь.  Узяў чалавек сякеру, рашчапіў пень зверху, убіў у расколіну клін і кажа:  — Калі раздзярэш гэты пень лапаю, значыць, маеш сілу. Тады я з табою буду барукацца.  Ну, мядзведзь, не падумаўшы, тыц лапу ў расколіну. А чалавек тым часам трах абухам па кліну — той і выскачыў.  Тут пень і сціснуў мядзведзеву лапу, як абцугамі.  Раве мядзведзь, танцуе на трох лапах, але ні расчапіць пень, ні вырвацца з яго не можа.  — Ну, што, — кажа чалавек, — будзеш барукацца са мною?  — Не, — енчыць мядзведзь. — Не буду. — Вось бачыш, — сказаў чалавек. — Не толькі сілаю барукацца можна, а і розумам.  Убіў ён клін назад у пень, мядзведзь вырваў лапу ды ходу ў гушчар без аглядкі.  З таго часу ён і баіцца сустракацца з чалавекам. 

 

Каза – манюка

 

Жыў дзед ды баба з дачкою. І была ў іх каза.  Пагнала дачка пасвіць казу. Цэлы дзень пасвіла па бары, па дубраўцы, па мураўцы. Увечары прыгнала дахаты. Дзед пытае ў казы: — Каза мая, козачка, дзе была?  Каза кажа:  — Нідзе не была. Нічога не ела, нічога не піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...  Насварыўся дзед на дачку, што дрэнна казу пасвіла, і назаўтра выправіў бабу.  Цэлы дзень пасвіла баба казу па бары, па дубраўцы, па траўцы, па мураўцы. Увечары прыганяе дахаты.  Дзед зноў пытае ў казы:  — Каза мая, козачка, дзе была? Што ты ела, што піла?  Каза кажа.  — Нідзе не была. Нічога не ела, нічога не піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...  Дзед і на бабу насварыўся, што дрэнна казу пасвіла.  Надзеў тады дзед бабін каптан і хустку ды пагнаў сам пасвіць казу.  Цэлы дзень пасвіў па бары, па дубраўцы, па траўцы, па мураўцы.  Увечары вярнуўся дахаты, пераапрануўся ў сваё адзенне, сеў і чакае казу з пашы.  Прыйшла каза на двор.  Дзед пытае:  — Каза мая, козачка, дзе была? Што ты ела, што піла?  Каза кажа:  — Нідзе не была. Нічога не ела, нічога не піла. Толькі як бегла цераз масток, ухапіла кляновы лісток, а як бегла ля крынічкі, ухапіла кропельку вадзічкі...  Узлаваўся дзед на казу-манюку, прывязаў яе за плот, а сам пайшоў касу гастрыць, казу-манюку рэзаць.  Дазналася аб гэтым каза, сарвалася з прывязі й пабегла ў лес. Знайшла ў лесе зайчыкаву хатку, залезла ў яе і жыве там, а зайчыка і на парог не пускае.  Сеў зайчык пад елачкай і плача.  Ідзе воўк:  — Чаго зайчык, плачаш? Чаго зажурыўся?  — Як жа мне не плакаць, як не журыцца? Была ў мяне хатка — новая, яловая. Прыйшоў нейкі звер рагаты ды бадаты, выгнаў мяне з хаткі й сам у ёй жыве, а мяне і на парог не пускае.  — Ну, добра, не плач: я таго звера выганю.  Падыйшоў воўк да зайчыкавай хаткі, пастукаў хвастом у дзверы ды кажа:  — Гэй, звер рагаты-бадаты, збірай манаткі, ідзі прэч з зайчыкавай хаткі!  А каза як затупае за дзвярыма, як замэкае:  — Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!  Спужаўся воўк ды ад бяды ўцёк.  А зайчык зноў сеў і плача.  Ідзе мядзведзь: — Чаго, зайчык, плачаш? Чаго зажурыўся?  — Як жа мне не плакаць, як не журыцца?  І расказаў мядзведзю пра сваю бяду.  — Ну, добра, — кажа мядзведзь, не плач: я таго звера адразу выганю.  Падыйшоў ён да зайчыкавай хаткі, патупаў каля дзвярэй ды кажа:  — Гэй, звер рагаты-бадаты, збірай манаткі, ідзі прэч з зайчыкавай хаткі!  А каза як затупае, як замэкае:  — Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!  Спужаўся і мядзведзь ды ў гушчар — кульгець, кульгець...  Ідзе певень. Убачыў заплаканага зайчыка і пытаецца:  — Чаго, зайчык, плачаш? Чаго, брат, зажурыўся?  — Як мне не плакаць, як не журыцца?  І расказаў зайчык пеўню пра сваю бяду.  — Э, — кажа певень, — такую бяду я адной нагой развяду. Я таго звера ведаю — гэта дзедава каза-манюка...  Падыйшоў певень да зайчыкавай хаткі, залопаў крыламі, закукарэкаў:  — Кукарэку! Кукарэку!  Заб'ю казу-недарэку!  Пачула каза ды як затупае, як замэкае:  —Закалю цябе рагамі, затапчу цябе нагамі, яшчэ і барадою замяту!  Тады певень зноў яшчэ мацней залопаў крыламі, закрычаў:  — Гэй, каза, збірай манаткі,  Уцякай хутчэй ты з хаткі,  Бо вунь дзед ідзе,  Ён касу нясе..  Як пачула каза пра дзеда з касою, напужалася і кулем выскачыла з хаткі.  А зайчык з пеўнікам зайшлі ў хатку і сталі там жыць-пажываць ды дабра нажываць. 

 

Шчасце

 

Жылі два браты: адзін багаты, другі бедны. Гэты багаты і працаваў, здаецца, горш, а жыў добра; ну а бедны быццам і хораша працаваў, а жыў цяжка – не шэньціла яму ні ў чым.  З дня ў дзень бедны ўставаў рана. Глядзіць – а ў брата ўся работа ўжо зробленая. Усё той брат наперадзе.  Ну, прычакалі яны раз час ды паехалі сеяць жыта. Бедны брат парупіўся, каб раней устаць. Прыехаў ён да сваёй паласы яшчэ цёмна, чуе – сеецца братава жыта, чвікаюцца зярняты аб сяўно, і не відаць хто робіць, бо цёмна. І колькі бедны не спрабаваў апярэдзіць брата - нічога не выйшла. Дачакаліся яны - урадзіла жыта: у багатага – лепш, у беднага – горш. Пасля жніва склалі яны сваё жыта ў копы. У беднага жыта худое - і топчацца і травіцца, дык ён пайшоў сцерагчы на ноч. А палосы ў полі з братам разам былі. Глядзіць – ходзіць па братавай паласе бурая карова, збірае калоссе, і па чужых палосах ходзіць ды ў багатага брата капу нясе. Тады прыйшла й на яго паласу і давай шчыпаць калоссе з яго капы. Тады ён, бедны брат, з-за капы скок! Паймаў за рогі гэтую карову і стаў яе біць, схапіўшы цапком.  - Што ты? - кажа, - Воўк цябе рэж! Што ты такая за карова: дзе многа, туды й носіш, у нашых палосах бярэш?  Яна кажа яму:  - Я - не карова, а твайго брата Шчасце!  - Ну што ж - я яшчэ буду цябе біць: пакажы, дзе маё Шчасце!  - Ды я пакажу і тваё Шчасце, не бі толькі мяне! Ідзі, ў такім-та гамонішчы стаіць ліпа дуплінатая. І ў тэй ліпе тваё Шчасце ў карты гуляе з іншымі. Ты йдзі і бяры яго за хахол!  Ён пусціў тую карову і пайшоў к ліпе. Прыйшоў, глядзіць – два ліцы гуляюць у карты. Ён тады тое за лоб, што карова ўказала:  - Ты што ў карты гуляеш, а на мяне забываеш?  Яно тады кажа:  - Стой, не біся! Ты не тым занімаешся! Я б табе памагало, дык табе не трэба ні араць, ні касіць, а трэба табе займацца гандлем!  - А ён пытае:  - Як мне займацца гандлем – грошай ў мяне няма?  - Ну вось, на табе на асігнацыю два грошы, ідзі на кірмаш і купі сабе, што трапіцца!  Ён прыйшоў на кірмаш: нясе чалавек вялікую шчуку прадаваць, перакінуў цераз плячо і носіць. Ну, ён, гэты бедны чалавек, думае:  - Што купіць? Купіць бы сабе гэтую рыбу – але ж грошай толькі два грошы ў мяне!  Прыходзіць да гэтага чалавека і думае: куплю - не куплю, а хоць патаргую, што ён за яе просіць. І пытае:  - Што табе за рыбу?  Ён сказаў там капеек дваццаць ці трыццаць, а ў беднага толькі два грошы. Ён кажа:  - Я б табе даў больш, ды няма ў мяне. Бяры, калі хочаш, два грошы!  Гэты чалавек насіўся – насіўся з гэтаю рыбаю – не дае ніхто больш. Ён сустракае беднага ды кажа:  - Больш ніхто не дае, то давай два грошы, бяры рыбу, пакармі дзяцей!  Бедны аддаў яму два грошы, узяў рыбу. Так ён прынёс гэтую рыбу дамоў і загадаў гаспадыні абчысціць. Гаспадыня накарміла семяйства, а астатняе вынесла вон.  Бліжэй да ночы просяцца да беднага начаваць два купцы. Ён кажа ім:  - Я рады бы пусціць вас, спадарове, дык мая хата брудная для такіх людзей!  А яны гавораць:  - Ну што ж, у дарозе здараецца ўсяк: ідзе худа, ідзе добра, мы гатовыя ў цябе пераначаваць!  Ён пусціў іх нанач, згатаваў рыбы, даў павячэраць – прыняў іх, чым мог. Потым яны пагасілі агонь і ляглі спаць. Так нутры з гэтай рыбы сталі ззяць. Яны будзяць гаспадара:  - Што ў цябе гэта?  Ён гаворыць:  - А то я загадаў гаспадыні выкінуць нутры з рыбы вон, а яна, баба, кінула тут. Што, можа вам смярдзіць?  Яны гавораць:  - Не, гэта добра, што яна не выкінула. Ты нам прадай гэтыя нутры!  Ён гаворыць:  - Я не знаю, што яны каштуюць!  А яны:  - Мы ведаем, мы не хочам цябе пакрыўдзіць!  Паглядзелі яны – у гэтых кішках каштоўныя камяні. Яны яму далі грошай, колькі мелі.  Потым, грошы гэтыя атрымаўшы, ён узрадаваўся: зноў пачаў спраўляць гаспадарку, як у брата, купіў хлеба, справіў коней. Ну, потым, ці многа, ці мала пажыў – зжыўся зноў, не шэньціць яму. Ну, зноў пайшоў к ліпе шчасця шукаць.  Як ён прыйшоў, явілася яна яму і гаворыць:  - Я табе не казала гэтым займацца!  Дае яна яму валасяную торбу і кажа:  - Як захочаш есці, дык гавары: стол з торбы!  Ну, пайшоў ён дамоў. Прайшоў трохі з гэтай торбай - канешне, есці хочацца, і надта ж цікава, што пакажацца з торбы. Так ён сказаў:  - Стол з торбы!  З'явілася яму ўсё: хлеб-соль, і піць і есць – што яму заўгодна.  Ну, потым, пажыў ён з гэтаю торбаю, усім задаволены. Але ж не бачыць ніхто багацця! Давай тады з братам мяняць: брат яму даў коней, кароў - усё, а ён брату торбу.  Ну, брат разумны, думае: нашто мне працаваць, калі можна не работаючы жыць, і піць, і есці. Ну, а тэй зноў пражыў усю гаспадарку, і зноў стаў бедны. Зноў трэба ісці к ліпе прасіць Шчасця. Прыходзіць к ліпе, з'яўляецца яму яго Шчасце:  - Ну, нашто ж ты згубіў сваю торбу, што я табе дала? Ты быў сыты з сямействам! Хто ж табе вінаваты, што ты дурань! Вучыць цябе трэба. Ну, дала ж я табе валасную торбу, а цяперака на табе залатую торбу. З гэтай торбай, як захочаш піць ды есці, скажы: “Два з торбы!” А як будзеш сыты, дак гавары: “Два ў торбу!”  Ну, пайшоў ён дамоў. У дарозе цікава яму стала. Ну і сказаў:  - Два з торбы!  З'явіліся яму два малайца з дубінамі і давай яго карміць дубінамі, у два дручка, што не ўмеў жыць. Пакуль з гэтыя чэсці не ўздумаў сказаць:  - Два ў торбу! – дык яны ўсё яго дулі. Ну, тады прыйшоў ён к брату з той торбаю. І хваліцца брату:  - Ну во, брат, тая торба была хараша, што я табе аддаў, ну, а сабе дастаў лепшую – залатую!  Той давай прасіць яго:  - Давай, брат, змяняем!  Ну, вядома, змянялі.  - Ну, вось жа брат, на гэтую торбу ўжо не кажы: “Стол з торбы!”- а кажы: “Два з торбы!” А як станеш сыты, кажы: “Два ў торбу!”  Узяў бедны сваю валасяную торбу і стаў жыць добра. Наўчылі яго два з торбы, як жыць. І гаспадарку багатага звёў, і торбай сваёю забраў ды залатой яго надзяліў.  А багаты стаў рады набытку. Спатрэбілася яму піць-есці, ён і кажа:  - Два з торбы!  Ну, з'яўляюцца два з торбы з дручкамі і давай таўчы яго, пакуль ён не ўздумаў сказаць:  - Два ў торбу!  Ну, і стаў жыць сваёй працаю. 

 

Калядная казка

 

Жылі дзед і баба. Вось паставілі яны стобачку, дзед і кажа:  - Хто пахваліць маю стобачку, таму дам каляду.  А ў гэты час па двару хадзіў воўк пад вокнамі і пачуў, што дзед кажа.  - Хароша, хароша дзедава стобачка, дай дзедка каляду.  Дзед злез з печы, даў яму авечачку. Воўк схапіў авечачку, закінуў на плечы і панёс ў лес, палажыў яе на пянёк, і пайшоў зноў да дзеда.  - Хароша, хароша дзедава стобачка, дай дзедка каляду.  Дзед зноў злез з печы, даў яму авечачку. Воўк схапіў авечачку, закінуў на плечы і панёс ў лес, палажыў яе на пянёк, і пайшоў зноў да дзеда.  - Хароша, хароша дзедава стобачка, дай дзедка каляду.  Няма чаго дзеду даць за пахвалу стобачкі. Дзед ляжаў на печы ад сцяны, а баба з краю, дак дзед піхель бабу з печы воўку. Воўк схапіў бабу за спадніцу, закінуў на плечы і панёс яе ў лес. Пасадзіў яе на пянёк, а сам сеў есці авечачкі. Бабка сядзіць на пяньку і прыгаварвае:  - Вышай, вышай пянёчак, каб не дастаў ваўчочак.  Воўк пачуў, што бабка нешта бубніць:  - Што ты, бабка, кажаш? А бабка адказвае:  - Еш воўк авечачкі дый мяне з’ясі.  - Добра, бабка, з’ем.  Бабка зноў прыгаварвае:  - Вышай, вышай пянёчак, каб не дастаў ваўчочак.  З’еў воўк авечачкі, “падняў” вочы, а пянёк вырас і бабка сядзіць высока, што не дастаць яе. Пачаў грызці воўк гэты пянёк. Грыз-грыз – зламаў зубы. Ён і кажа: - Сядзі бабка на пяньку, а я пайду да каваля зубы патачу, - і пабег.  А бабка зноў стала прыгаварваць:  - Ніжай, ніжай пянёчак, каб не з’еў ваўчочак.  Пянёчак знізіўся трошкі. Бабка зноў прыгаварвае:  - Ніжай, ніжай пянёчак, каб не з’еў ваўчочак.  Пянёк стаў нізенькі, бабка скочыла з пянька і пабегла па сцежачцы ў лес. Ці доўга бегла, ці далёка забегла, бачыць: сярод лесу стаіць хатка на курынай лапцы. А ў той хатцы, відаць, жылі козлікі.  Яна забегла ў тую хатку, а там сыры ды масла. Бабка наелася сыра да масла і залезла падпечак, схавалася. Прыходзяць козлікі з пашы, бачаць хтосьці паеў іх сыры да масла. Сталі яны шукаць таго, хто ўсё гэта паеў, знайшлі бабку падпечкам.  Крычаць козлікі: - Вылазь, бабка, з падпечку, мы цябе біць будзем, што ты паела нашыя сыры да масла!  Стала бабка прасіцца:  - Козлікі мае даражэнькія, мае залаценькія, не біце мяне, не карайце мяне, я буду жыць з вамі і дапамагаць у рабоце, біць сыры да масла.  Козлікі згадзіліся. І так бабка стала жыць з козлікамі.  Вось захацелася бабцы дзеда адведаць: “Як ён там пажывае без мяне?”  Набрала сыроў да масла і пайшла праведаць дзеда. Прыходзіць яна і бачыць, ляжыць дзед на печы разявіўшы рот – памірае.  Бабка кідзяк ляпешачку сыра дзеду ў рот. Так дзед цяп–цяп і з’еў сыр.  Дзед падумаў, што гэта варона сярнула, дай просіць:  - Варона, варонка, “сярні” яшчэ раз мне ў рот.  Бабка зноў кінула ляпешачку сыра дзеду ў рот. Дзед з’еў і яшчэ просіць:  - Варона, варонка, “сярні” яшчэ раз мне ў рот.  А бабка і адказвае:  - А трасцы табе, дзедку. Ты ж мяне спіхнуў з печы ваўку на з’яданне. Я буду з козачкамі жыць, а ты памірай, калі не жалеў мяне.

 

Маша і мядзведзь

 

Жыла-была дзевачка Маша.  Пайшла яна з сяброўкамі ў лес чарніцы збіраць. Знайшлі дзевачкі невялічкую лапінку ягад, сабралі ўсе, ды пайшлі далей шукаць. Кусцік за кусцік, чарнічка за чарнічку, так і не заўважыла Маша, як заблудзілася.  Стала яна крычаць. Ніхто з сябровак не адгукваецца, звала, звала Маша, асіпла. А ўжо і змяркацца пачало. Цёмна ў лесе стала, страшна.  Спужалася дзевачка, заплакала. Пачала скрозь слёзы зваць:  «Хто ў бары, хто ў лесе, прыйдзі ка мне нанач!»  Ніхто не адклікаецца. Толькі страшна гудзе лес ды рэха адгукаецца. Яшчэ раз крыкнула Маша:  - Хто ў бары, хто ў лесе, прыйдзі ка мне нанач!  I раптам да яе данеслася: - Я ў бары, я ў лесе, іду к табе нанач!  Узрадавалася Маша, пачала крапчэй зваць:  - Хто ў бары, хто ў лесе, прыйдзі ка мне нанач!  — Я ў бары, я ў лесе, іду к табе нанач.  Глядзіць Маша, а з лесу вылазіць вялізны мядзведзь. Страшна дзевачцы стала, але ж думае, не адна буду.  Мядзведзь ёй і кажа:  - Пайшлі да мяне жыць.  Што зробіш, трэба ісці. Прывёў мядзведзь дзевачку ў бярлогу. А там цёмна, гразна. Узялася Маша, прыбрала ўсё. Дала мядзведзю чарніц і хлеба, які брала з сабой у лес. Наеўся мядзведзь і загадаў слаць пасцель.  - А як мне слаць? — пытае дзевачка.  - Рад камення, рад палення, ступу пад голаву, карытам накрыцца.  Цяжка было дзевачцы, але ж паслала, мядзведзь і заснуў. А Маша расплакалася, яшчэ страшней ёй стала, дамоў захацелася. Але як дабрацца ў вёску? А жыла ў бярлозе пад печкай мышка. Яна таксама баялася мядзведзя. Маша дала ёй хлебныя крошкі. Паела мышка і кажа:  — Не плач, Маша, я цябе завяду дамоў.  Узрадавалася дзевачка і хуценька, пакуль спаў мядзведзь, выслізнула з мышкай з бярлогі.  Вывела мышка Машу з лесу, прывяла дахаты. Узрадаваліся бацькі. Накармілі мышку і вырашылі пакінуць яе ў сябе. 3 той пары і жывуць мышы побач з чалавекам. 

 

Несцярка

 

Жыў сабе Несцярка, было ў яго дзетак шэсцерка: рабіць ляніцца, а красці баіцца.  Вось аднаго разу едзе святы Юрый к Богу на савет. Сустракае яго Несцярка да й пытае:  - Куды ты едзеш, святы Юрый?  – Еду к Богу на савет.  – Пакланіся там аба мне: як мне жыць на свеце? Рабіць лянюся, а красці баюся, дзеці ўміраюць, есці хочуць!  – Ладна, Несцярка, пакланюся!  – Не, святы Юрый, ты забудзеш аба мне!  – Кажу табе, што не забуду!  – Ну дак пакінь мне на залог сваё сядло!.  Пакінуў Юрый сваё сядло Несцярку, а сам паехаў далей без сядла. Прыехаў святы Юрый к Богу і стаў перад ім. Пра ўсё расказаў ён Богу, а пра Несцярку так і забыў.  Бог і кажа яму: “Паязджай, Юрый, загубі страшную змяю!”. Выйшаў Юрый на двор і тутака толькі ўспомніў пра Несцярку, што ў яго дзетак шэсцярка, рабіць ляніцца, а красці баіцца. Вярнуўса ён к Богу і гаворыць: “Пасаветуй, Божа, як жыць Несцярку, дзетак ў яго шэсцерка, рабіць ляніцца, а красці баіцца, дзеці ўміраюць, не еўшы?”  Вось Бог і адказвае: “Скажы, Юрый, Несцярку, што ўсё, што ён у каго возме – то яго”. Прыехаў Юрый к Несцярку:  – Здароў, Несцярка!  – Здароў, святы Юрый!  – Я пакланіўся Богу ад цябе!  – Дзякуй табе за ета, што казаў Бог?  – Ён казаў, што ўсё, што ты ў каго возьмеш, то тваё!  – Ладна, так я і жыцьму па Божжаму савету!  – Ну, а дзе ж, Несцярка, маё сядло?  – Да ў мяне ж, святы Юрый!  – Дак давай мне яго!  – Не, святы Юрый, па Божжаму савету яно ўжо маё!.  Паехаў святы Юрый без сядла, куды яму Бог сказоў. А Несцярка прадаў залатое сядло багатаму чалавеку і атрымаў за яго многа грошай. Несцярка пастроіў сабе добрую хату і стаў жыць заможна. 

 

Хітры вол

 

Пайшоў воўк сена касіць. Косіць, завіхаецца, на неба паглядае: ці не відаць адкуль хмары? "За пагоду, — думае, — сена насушу, стог ськідаю, тады і зіма не страшна".  Ідзе воўк. Загледзеўся на вала.  — Ты бык? — пытаецца.  — Не, я вол.  — Сена косіш?  — Кашу.  — Рагамі грабеш?  — Грабу.  — Хвастом падграбаеш?  — Падграбаю.  — А мяне ты не баішся?  Падумаў вол і кажа:  — Я ня толькі цябе, а і двух такіх не баюся!  Паверыў воўк і пайшоў шукаць сабе падмогі.  Прыходзіць на другі дзень з двума братамі.  — Ты бык? — зноў пытаецца.  — Не, вол. — Сена косіш?  — Кашу.  — Рагамі грабеш?  — Грабу.  — Хвастом падграбаеш?  — Падграбаю.  — І трох нас ты таксама не баішся?  Што валу рабіць? Давай ён далей хітрыць.  — Ня толькі трох, — кажа, — а і чатырох не баюся.  Паверылі ваўкі і падаліся шукаць новых сяброў.  Доўга шукалі. Нарэшце прыходзяць на балота цэлаю чарадою. Глядзяць, а там ужо стог сена стаіць і вала не відаць.  Кінуліся ваўкі па следу і прыбеглі да двара, дзе вол жыў. Двор вала высокім частаколам абгароджаны.  Круціліся, круціліся ваўкі, скакалі, скакалі, ды так да вала і не дабраліся. — Ага, — закрычалі яны са злосці, — ты, баязлівец, схітрыў!  — Схітрыў ці не схітрыў, — адказвае вол, — а стог сена за пагодай накасіў. Ды і шкура ад вашых воўчых зубоў цэлая засталася.  І павалакліся ваўкі прэч, хвасты падцяўшы.  

 

Пчала і муха

 

Жылі-былі пчала і муха. Пчала з ранку да вечара па лугах лятала, мёд збірала. А муха мёд толькі есці любілі. Дзе мёдам запахне, там і яна. А дзе мёду не чуваць, там муха не хоча нават пераначаваць.  Аднаго разу прысела муха адпачыць на зялёным лузе. Сонейка муху прыгравае, лёгкі ветрык абвявае. Кругом кветкі цвітуць, шустрыя конікі скачуць. У небе птушкі песенькі спяваюць.  Задумалася муха: як добра на свеце жыць!  Думала-думала, ды задрамала.  А ў гэты час над лугам пчала пралятала. Ляціць, гудзе, мёд у вулей нясе. Цяжка ёй, аж стогне небарака.  Прахапілася муха ды як закрычыць на пчалу:  — Ах ты сякая-такая! Чаго тут над вухам стогнеш, мне спаць не даеш!  — Выбачай, — сказала пчала. — Я шмат мёду нясу, дык і стагну.  — Ха-ха, — засмяялася муха, — шмат мёду нясеш, а сама, нябось, галодная: вунь якая худая — адны косці...  — Праўда, — адказвае пчала, — мы, пчолы, збіраем пуды, а самі худы.  — А чаму ж вы худы? І мёд у вас, і вашчына ў вас...  — Дык жа мёд мы збіраем ня толькі для сябе, а і сваім дзеткам, і гаспадару, які нам хату зрабіў, даглядае нас.  — Чакай, чакай, — кажа муха, — я нешта не зусім цябе разумею: як гэта можна збіраць мёд для іншых? Мы, мухі, так не робім. Мы толькі гатовага мёду шукаем.  — Ат, — замахала крыльцамі пчала, — няма мне калі з табой гаманіць: трэба хутчэй дадому спяшацца, мядовую кашку дзеткам варыць. — А дзе возмеш ты мядовую кашку?  — На сябе вязу.  — У чым?  — У вазку, у палазку і за пазушкай.  Загула пчала ды паляцела ў свой вулей. 

Ня сілай, а розумам

 

Адзін чалавек пайшоў у лес дровы секчы. Насёк дроў, сеў на пань адпачыць.  Прыходзіць мядзведзь:  — Гэй, чалавек, давай будзем барукацца!  Паглядзеў чалавек на мядзведзя: дужы калмач — дзе з ім барукацца! Сцісне лапамі — і дух вон!  — Э, — кажа чалавек, што мне з табою барукацца! Давай сьпярша паглядзім, ці маеш ты сілу.  — А як глядзець будзем? — пытаецца мядзведзь.  Узяў чалавек сякеру, рашчапіў пень зверху, убіў у расколіну клін і кажа:  — Калі раздзярэш гэты пень лапаю, значыць, маеш сілу. Тады я з табою буду барукацца.  Ну, мядзведзь, не падумаўшы, тыц лапу ў расколіну. А чалавек тым часам трах абухам па кліну — той і выскачыў.  Тут пень і сціснуў мядзведзеву лапу, як абцугамі.  Раве мядзведзь, танцуе на трох лапах, але ні расчапіць пень, ні вырвацца з яго ня можа.  — Ну, што, — кажа чалавек, — будзеш барукацца са мною?  — Не, — енчыць мядзьведзь. — Ня буду.  — Вось бачыш, — сказаў чалавек. — Ня толькі сілаю барукацца можна, а і розумам.  Убіў ён клін назад у пень, мядзведзь вырваў лапу ды ходу ў гушчар без аглядкі.  З таго часу ён і баіцца сустракацца з чалавекам. 

 

Лёгкі хлеб

 

Касіў на лузе касец. Змарыўся і сеў пад кустом адпачыць. Дастаў торбачку, развязаў і пачаў есці.  Выйшаў з лесу галодны воўк. Бачыць — касец пад кустом сядзіць і нешта есць. Падыйшоў да яго воўк:  — Ты што ясі, чалавеча?  — Хлеб, — адказвае касец.  — А ён смачны?  — Дзіва што смачны!  — Дай мне пакаштаваць.  — Калі ласка!  Адламаў касец кавалак хлеба і даў ваўку.  Спадабаўся ваўку хлеб. Ён і кажа:  — Хацеў бы я кожны дзень хлеб есці, але дзе мне яго дастаць? Парай, чалавеча!  — Добра, — кажа касец, — навучу цябе, дзе і як хлеб даставаць.  І пачаў ён вучыць ваўка:  — Перш-наперш трэба зямлю ўзараць...  — Тады і хлеб будзе?  — Не, брат, пачакай. Потым трэба зямлю забаранаваць...  — І можна хлеб есці? — замахаў воўк хвастом.  — Што ты, пачакай яшчэ. Раней трэба жыта пасеяць...  — Тады будзе хлеб? — аблізнуўся воўк.  — Не яшчэ. Дачакайся, пакуль жыта ўзыдзе, халодную зіму перазімуе, вясной вырасце, потым закрасуе, потым пачне наліваць зярняты, потым спець...  — Ох, — уздыхнуў воўк, — вельмі ж доўга чакаць. Але цяпер-то ўжо я наемся хлеба ўволю!  — Дзе там наясіся! — перапыняе касец. — Рана яшчэ. Спачатку спелае жыта трэба зжаць, потым у снапы звязаць, снапы ў бабкі паставіць. Вецер іх правее, сонейка прасушыць, тады вязі іх на ток...  — І есці хлеб буду?  — Які нецярплівы! Спачатку трэба снапы абмалаціць, зярняты ў мяхі сабраць, мяхі ў млын завезці, ды мукі намалоць...  — І ўсё?  — Не, ня ўсё. Муку трэба замясіць у дзяжы і чакаць, пакуль цеста падыдзе. Тады ў гарачую печ пасадзіць.  — І сьпячэцца хлеб?  — Але, сьпячэцца хлеб. Вось тады і наясіся яго, — скончыў касец навуку.  Задумаўся воўк, потым пачухаў лапай патыліцу і кажа:  — Не! Гэтая работа занадта марудная і цяжкая. Лепш парай мне, чалавеча, як лягчэй яду здабываць.  — Ну што ж, — кажа касец, — калі не хочаш цяжкі хлеб есці, параю табе лёгкі. Ідзі на выган, там конь пасецца.  Пайшоў воўк на выган. Убачыў каня:  — Конь, конь! Я цябе з'ем.  — Што ж, — кажа конь, — еш. Толькі спачатку здымі з маіх ног падковы, каб не ламаць табе зубы аб іх.  — І то праўда, — згадзіўся воўк.  Нахіліўся ён падковы здымаць, а конь як стукне яму капытом у зубы...  Перакуліўся воўк ды ходу.  Прыбег да рэчкі. Бачыць — на беразе гусі пасуцца. "Ці ня з'есці мне іх?" — думае, потым і кажа:  — Гусі, гусі! Я вас з'ем.  — Што ж, адказваюць гусі, — еш. Але спачатку зрабі нам адну паслугу перад смерцю.  — Якую? — пытаецца воўк.  — Паспявай нам, а мы паслухаем.  — Гэта можна. Спяваць я — мастак.  Сеў воўк на купіну, задраў галаву і давай выць. А гусі крыламі — мах, мах! Узняліся i паляцелі.  Злез воўк з купіны, правёў гусей вачыма і пайшоў далей ні з чым.  Ідзе ды лае сябе апошнімі словамі: "Ці ж ня дурань я, га? Навошта я згадзіўся спяваць гусям? Ну, цяпер каго ні сустрэну — з'ем!"  Толькі ён так падумаў, бачыць — на полі чарада авечак пасецца, а пастух спіць. Нагледзеўся воўк у чарадзе самага большага барана, схапіў яго і кажа:  — Баран, баран! Я цябе з'ем.  — Што ж, — кажа баран, — такая мая доля. Але каб ня мучыцца мне доўга ды і табе каб не ламаць зубы аб мае старыя косці, стань лепш вунь у той лагчынцы і разяў рот, а я ўзбягу на ўзгорак, разганюся і сам ускочу табе ў рот.  — Дзякуй за параду, — сказаў воўк. — Так і зробім.  Стаў ён у лагчынцы, разявіў рот і чакае. А баран узбег на горку, разагнаўся ды — трах! — рагамі ваўка ў галаву. Аж іскры пасыпаліся з вачэй у ваўка, свету ён не ўбачыў.  Ачухаўся воўк, пакруціў галавою і разважае:  — Цікава: з'еў я яго ці не?  А тым часам касец скончыў работу ды ідзе дахаты.  Пачуў ён воўкавы словы і кажа:  — З'есці не з'еў, але паспытаў лёгкага хлеба.

 

 

• А ў полi вярба

• А ў полi вярба нахiлёная

• А за нiвамi

• А мой мiлы захварэў
• Бывайце здаровы(И. Любан - А. Русак)

• Ванечка-Ванюша

• Ванька
• Выйшла замуж маладою
• Гарнi, гарнi бульбу з печы
• Грымата
• Грэчанiкi
• Дробна-драбнiца
• Ехаў Ясь на канi
• Запражыце сiвых коней
• Звiняць звонычкi
• Кацiлася чорна галка
• Касiў Ясь канюшыну
• Лявонiха
• Ляснiк
• Мацi, мая мацi
• Наш край
• Ночка цёмная
• Ой, вецер вее, навiвае

• Ой, дубе, мой дубе

• Ой, капуста ды рассада

• Ой, ляцелi гусi з броду

• Ой, музыкi

• Ой, пайду я ў лес по дровы

• Ой, рэчанька, рэчанька

• Ой, у лузе

• Ой, чые то гусi
• Перапёлачка

• Прымакi
• Прышоў на вяселле наш сваток
• Сам не знаю, не ведаю
• Сказаў, як звязаў
• Стукалка
• Ў агародзе верба расла
• У зялёную дуброву
• Хацела ж мяне мацi замуж аддацi

• Хлопец пашаньку пахае
• Цвiце церам

• Цячэ рэчанька
• Чаму ж мне не пець
• Чарка на пасашок
• Шумяць вербы

• Шэрая лашадачка
• Я ў калгасе раблю

• Явар з калiнаю(Ю. Семеняка - Я. Купала)

• Як было у мацi

• Як пайду я па-над лугам

• Янка
• https://useraudio.net/search/белорусская-народная
•  

 

Для дзяцей 3 - 4 гадоу

ЗАЙКАВА ХАТКА

Жылі-былі ў лесе лісічка і зайчык. Прыйшла восень. Холадна стала ў лесе. Надумаліся яны хаткі на зіму пабудаваць. Лісічка збудавала сабе хатку з труску-сняжку, а зайчык з труску-пяску. Перазімавалі яны ў новых хатках. Настала вясна, прыгрэла сонца. Лісіччына хатка растала, а зайкава стаіць як стаяла. Прыйшла лісіца ў зайкаву хатку, выгнала зайку, а сама ў яго хатцы засталася. Пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды плача. Ідзе воўк. Бачыць — зайка плача.
— Чаго ты, зайка, плачаш? — пытае воўк.
— Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты: я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне а мае хаткі і сама ў ёй жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка. Пойдзем, я табе памагу, праганю лісічку з твае хаты.
Пайшлі яны. Прыйшлі. Воўк стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
— Чаго залезла ў чужую хатку? Злазь, ліса, з печы, а то скіну, паб'ю табе плечы.
Не спалохалася лісічка, адказвае ваўку:
— Ой, воўк, сцеражыся: мой хвост як дубец, — як дам, дык будзе табе канец!
Перапалохаўся воўк — ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў.
Сеў зноў зайка над бярозкай ды горка плача. Ідзе праз лес мядзведзь. Бачыць — зайчык сядзіць пад бярозай і плача.
— Чаго, зайка, плачаш? — пытае мядзведзь.
— Як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы з лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты. Я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама там жыць засталася. Дык вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка. Пойдзем, я табе памагу, праганю лісічку з твае хаты.
Пайшлі яны. Прыйшлі. Мядзведзь стаў на парозе зайкавай хаткі і крычыць на лісічку:
— Нашто адабрала ў зайкі хату? Злазь, ліса, з печы, а то скіну, паб'ю табе плечы.
Не спалохалася лісічка, адказвае мядзведзю:
— Ой, мядзведзь, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам, дык будзе табе канец!
Спалохаўся мядзведзь — ды наўцёкі, і зайку аднаго пакінуў.
Зноў пайшоў зайка са свайго двара, сеў пад бярозкаю ды горка плача. Аж бяжыць-ідзе праз лес пеўнік. Угледзеў зайчыка, падышоў і пытае:
— Чаго, зайка, плачаш?
— Дык як жа мне, зайку, не плакаць? Жылі мы а лісічкаю блізка адно каля аднаго. Пабудавалі мы сабе хаты. Я — з труску-пяску, а яна — з труску-сняжку. Настала вясна. Яе хатка растала, а мая стаіць як стаяла. Прыйшла лісічка, выгнала мяне з мае хаткі і сама там жыць засталася. Вось я сяджу ды плачу.
— Не плач, зайка: я выганю лісу з твае хаткі.
— Ой, Петрусёк, — плача зайка, — дзе табе яе выгнаць? Воўк гнаў — не выгнаў, мядзведзь гнаў — не выгнаў.
— А вось жа я выганю. Пойдзем, — кажа пеўнік.
Пайшлі. Увайшоў пеўнік у хатку, стаў на парозе кукарэкнуў, а потым як закрычьщь:

Я — пятух-чабятух,
Я — пявун-лапатун,
На кароткіх нагах,
На высокіх пятах.
Нясу касу на плячы,
Хачу ліску засячы.

А лісічка ляжыць ды кажа:
— Ой, певень, сцеражыся: мой хвост, як дубец, — як дам, дык будзе табе канец.
Скочыў пеўнік з парога ў хату ды зноў крычыць:

Я — пятух-чабятух,
Я — пявун-лапатун,
На кароткіх нагах.
На высокіх пятах.
Нясу касу на плячы,
Хачу ліску засячы.

I — скок на печ да ліскі. Дзюбануў лісіцу ў спіну. Як усхопіцца лісіца ды як пабяжыць вон з зайкавай хаткі, а зайка дзверы зачыніў за ёю.
I застаўся ён жыць у сваёй хатцы разам з пеўнікам.
 

Для дзяцей 4 - 5 гадоу

Пшанічны каласок

Жылі на адным двары курачка Сакатушка, гусак Шыпун ды індык Балбатун.

Курачка даглядала сваіх куранятак, грэблася на сметніку, шукала зярнятак. А гусак Шыпун і індык Балбатун толькі шпацыравалі ўзад і ўперад па двары, як важныя паны, ды заўсёды вялі між сабою спрэчкі аб тым, хто з іх важнейшы і разумнейшы.

— У мяне галава большая, — хваліўся гусак, — дык і розуму ў ёй больш!

Індык з гэтым не згаджаўся.

— Галава ў цябе вялікая, гэта праўда, ды дурная, як бот, — казаў ён.

— Ну, няхай сабе галава дурная, — адказваў гусак, — затое нос які ў мяне! Моцны, цвёрды, прыгожы. А ў цябе што за нос — смех адзін! Чарвяк, а не нос!

I гусак, і індык былі страшэнныя гультаі. Ежы шукаць сабе ленаваліся і таму часта галадалі. Каб не карміла іх сяды-тады гаспадыня, дык даўно б гультаёў і на свеце не было.

Аднаго разу знайшла курачка каля плота пшанічны каласок. Зарадавалася, засакатала на ўвесь двор:

— Ко-ко-ко! Глядзіце, які цудоўны каласок я знайшла!

Пачулі пра тую навіну Шыпун і Балбатун.

— А ну, пакажы!

Курачка паказала ім каласок. Індык панюхаў каласок сваім носам-чарвяком.

— Так, так, — сказаў ён, — каласок і праўда цудоўны. Трэба яго змалаціць.

— Ага, ага, — згадзіўся і гусак. — Трэба змалаціць. Тады будуць зярняткі. А яны смачныя… Ага, ага!

— Добра, — сказала курачка. — А хто яго змалоціць?

— Толькі не я! — адказаў гусак. — Я тоўсты, мне цяжка цэпам махаць.

— Дык што ж, ты хочаш, каб я малаціў? — горача забалбатаў індык. — Я табе не парабак.

— Ну добра, — сказала курачка, — я сама змалачу.

Пайшла яна на ток, узяла цэп і змалаціла пшанічны каласок. Прынесла зярняткі і цешыцца:

— Глядзіце, якія цудоўныя зярняткі! Чырванаваценькія, пузаценькія! Яны, напэўна, смачнейшыя за ячменныя.

Падышлі да зярнятак і гусак з індыком.

— Так, так, — сказаў індык. — Цудоўныя зярняткі.

— Ага, ага, — пацвердзіў гусак. — Аж шкада дзяўбці.

— I не трэба дзяўбці. Іх трэба змалоць ды напячы булак, — падаў разумную параду індык.

— Ага, ага, — згадзіўся гусак. — Пшанічныя булкі мяккія, як мой пух. А смачныя якія!

— Добра, — сказала курачка. — А хто змеле пшанічныя зярняткі?

— Толькі не я, — буркнуў гусак. — Мне цяжка ў млын хадзіць.

— I не я! — усклікнуў індык. — З такой простай работаю і дурны гусак справіцца.

— Ну што ж, — сказала курачка, — калі так, то прыйдзецца мне самой ісці ў млын.

Усыпала яна зярняткі ў торбачку і панесла ў млын. Там змалола і прынесла муку дахаты.

— Ай, якая бялюткая мука! — засакатала курачка на ўвесь двор.

Індык панюхаў муку.

— Так, так, — сказаў ён, — добра пахне. Значыць, смачныя будуць булкі.

— Ага, ага, я ж казаў, што смачныя! — уставіў гусак.

— Ну, а хто спячэ з гэтай мукі булкі? — запыталася курачка.

Гусак пакруціў галавою:

— Я не ўмею.

Індык адказаў:

— Я хоць і ўмею, ды не хачу. Няхай гусак пячэ.

— Ну, добра, — сказала курачка, — тады я сама спяку.

Знайшла яна пад паветкаю дзежачку і рашчыніла цеста. Потым накалола дроў і запаліла ў печы.

Калі цеста падышло, курачка нарабіла круглых прыгожых булак і пасадзіла іх на лапаце ў печ.

Булкі пачалі пячыся. I такі прыемны пах пайшоў ад іх па ўсім двары, што ў гусака і індыка аж слінкі пацяклі.

А трэба сказаць, што яны даўно нічога не елі і так выгаладаліся, што нават спрачацца перасталі, хто з іх важнейшы ды разумнейшы.

— Хадзем у хату, — сказаў індык, — відаць, булкі ўжо гатовыя.

— Ага, ага, — адказаў гусак. — Хадзем, браце, у хату.

Прыйшлі індык з гусаком у хату. А там курачка булкі з печы дастае. Мяккія, румяныя, пахучыя.

— Так, так, — весела загаварыў індык, — якраз у пару прыйшлі.

— Ага, ага, — заківаў галавою гусак і першы падаўся за стол. Індык за ім. Але курачка спыніла іх:

— Чакайце! Не спяшайцеся, панове! Перш чым садзіцца за стол, адкажыце на мае пытанні.

— Давай свае пытанні! — сярдзіта прашыпеў гусак. — Толькі хутчэй.

— Але, толькі хутчэй, — шпарка забалбатаў і індык. — А то дужа есці хочацца…

— Дык слухайце. Хто пшанічны каласок знайшоў?

— Ты, курачка, вядома, ты знайшла, — адказалі індык і гусак у адзін голас.

— Хто змалаціў каласок?

— Ты, курачка, змалаціла.

— Хто зярняткі ў млын насіў?

— Ты насіла…

— А хто дровы сек, у печы паліў, пшанічныя булкі пёк?

Пераглянуліся паміж сабою індык з гусаком і адказалі:

— Ты, вядома… За гэта табе і слава.

— Дык вось, — сказала курачка Сакатушка, — каму слава, таму і булкі. А вы, гультаі, ідзіце прэч адгэтуль! Ко-ко-ко! Дзеткі, бяжыце сюды хутчэй.

Пазбягаліся з двара кураняткі і пачалі з курачкай частавацца свежымі пшанічнымі булкамі.

А галодныя гультаі індык і гусак зноў заспрачаліся, хто з іх важнейшы ды разумнейшы.

Для дзяцей 5 -6 гадоу

ЖАРОНЦЫ

Жылі дзед ды баба. Нічога ў іх з гаспадаркі не было — толькі пеўнік і жаронцы.
Дзіўныя гэта былі жаронцы: паложыць у іх дзед адно зярнятка, пакруціць раз-другі, і цэлая кадушка мукі намелецца.
Добра жылі дзед з бабай самі і пеўніка не крыўдзілі. Дачуўся пра дзіўныя жаронцы пан. Парашыў ён украсці іх. Прыехаў адвячоркам да дзеда і просіцца пераначаваць. «На паляванні, — кажа, — быў: далёка дадому ехаць,
а тут ноч надыходзіць».
— Начуй сабе, я — кажа дзед, — месца хопіць.
Уночы, як дзед і баба заснулі, пан украў жаронцы ды паехаў. Моцна затужылі дзед з бабай па жаронцах. Сядзяць яны галодныя ды плачуць.
Пеўнік слухаў, слухаў іх, а потым і кажа:
— Не плачце, а вярну вам жаронцы!
— Дзе табе вярнуць іх! — кажуць дзед і баба. — Пан цябе і на парог не пусціць.
— Нічога, — падхрабрыўся пеўнік, — вярну. Хоць сам загіну, а жаронцы вярну.
Развітаўся ён з дзедам і бабай ды паляцеў у панскі двор. Ляціць ён дарогаю, ляціць ён шырокаю, а насустрач яму каршун.
— Куды, певень, ляціш? — пытаецца.
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Я лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк!
Каршун улез пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму лісіца:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк.
Лісіца ўлезла пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму барсук:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк.
Барсук улез пеўніку ў валляк. Пеўнік паляцеў далей. Ляціць ён дарогаю, ляціць шырокаю, а насустрач яму воўк:
— Куды, певень, ляціш?
— У двор да Пана.
— Чаго?
— Пан у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Лячу іх сыскаць.
— Вазьмі і мяне з сабою.
— Лезь у валляк!
Ляцеў, ляцеў пеўнік і прыляцеў у двор да пана. А ў пана ў гэты час былі госці — пілі, гулялі. Вокны і дзверы насцеж парасчынялі.
Узляцеў пеўнік на падаконне, залопаў крыламі ды заспяваў на ўвесь голас:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку! Ён у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў. Я прыляцеў жаронцы сыскаць. Аддавай, пан, ясаронцы.
Пану стала брыдка перад гасцямі, што пеўнік яго злодзеем абзывае. Вось ён і кажа:
— Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, укіньце ў куратнік: няхай яго куры задзяўбуць!
Схапілі слугі пеўніка, укінулі ў куратнік, а самі пайшлі. Тут пеўнік і кажа:
— Каршун, каршун, вылазь з валляка, падушы курэй.
Выскачыў каршун а валляка, перадушыў усіх курэй ды паляцеў у лес.
Пеўнік зноў прыляцеў на падаконне:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку! Ён у дзеда з бабай начаваў ды жаронцы ўкраў...
— Ах, — кажа пан, — дык яго куры не задзяўблі? Добра ж! Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, завясіце ў гусятнік, няхай яго гусі зашчыплюць!
Схапілі слугі пеўніка і ўкінулі ў гусятнік.
Пеўнік ачухаўся ды кажа:
— Лісічка, лісічка, вылазь з валляка, падушы гусей.
Лісіца так і зрабіла, а сама ў лес пабегла. Паляцеў пеўнік на падаконне ды зноў свае спявае:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку!..
— Ах, — кажа пан. — дык яго і гусі не зашчыпалі? Добра ж! Слугі, слугі, нясіце яго ў свінарнік: няхай яго свінні загрызуць.
Занеслі слугі пеўніка ў свінарнік. А там пеўнік кажа:
—Барсук, барсук, вылазь з валляка, пагрызі свіней.
Барсук так і зрабіў, а сам пабег у лес. Прыляцеў пеўнік на падаконне. «Ку-ка-рэ-ку!..»
— Ах, — кажа пан, пачуўшы пеўнікаў голас, — дык яго і свінні не загрыз лі?.. Слугі, слугі, укіньце яго ў стайню: няхай яго коні затопчуць.
У стайні пеўнік кажа:
— Воўк, воўк, вылазь з валляка, парэж коней.
Воўк выскачыў, парэзаў усіх коней і ходу ў лес.
Прыляцеў пеўнік на падаконне:
— Ку-ка-рэ-ку!..
Пан аж за галаву хапіўся: што ж рабіць? Потым кажа:
— Слугі, слугі, схапіце гэтага крыкуна, занясіце кухару, няхай ён яго засмажыць.
Слугі так і зрабілі. Кухар засмажыў пеўніка і прынёс на талерцы пану. Пан схапіў яго ды і праглынуў са злосці усяго адразу. А пеўнік ажыў у панскім жываце, вытыркнуў дзюбу праз правае вуха ды заспяваў:
— Ку-ка-рэ-ку! Каб пан не дажыў веку!..
Пан закрычаў:
— Слугі, слугі, хапайце сякеры, сячыце гэтага нягодніка!
Схапілі слугі сякеры, як секанулі, дык і адсеклі пану правае вуха... А пеўнік пералез у левае вуха ды зноў заспяваў.
— Слугі, слугі, — крычыць пан, — сячыце яго!
Секанулі слугі, ды не па пеўніку, і адсеклі пану левае вуха. Застаўся пан без вушэй. Тады пеўнік высунуўся праз рот.
— Слугі, слугі, — крычыць пан, разявіўшы рот, — сячыце, сячыце яго!
Секанулі слугі, ды не па пеўніку, а па языку, — адсеклі пану язык.
А пеўнік выскачыў, паляцеў на падаконне, сеў і спявае. Бачыць пан — няма рады: усю яго жывёлу пеўнік перадушыў, ды і самога скалечыў. Вынес ён жаронцы з пакояў і аддаў іх пеўніку.
Пеўнік схапіў адзін камень пад адно крыло, другі — пад другое і паляцеў дахаты.
Зарадаваліся дзед з бабай жаронцам, пачалі, ў іх муку малоць. З мукі хлеб пякуць, самі ядуць і пеўніку даюць.

http://chitaemdetyam.com/rekomendovano?catid=0&id=17​

https://belnaviny.by/belorusskie-skazki 

https://royallib.com/read/narodnie_skazki/belaruskiya_narodniya_kazki.html#0

 

Дидактические игры 

по ознакомлению с родным городом и краем

В дошкольном возрасте начинает формироваться чувство патриотизма: любовь и привязанность к Родине, преданность ей, ответственность за неё, желание трудиться на ее благо, беречь и умножать богатства. Любовь к Отчизне начинается с любви к своей малой родине – месту, где родился человек. Знакомясь с родным городом, его достопримечательностями, ребенок учится осознавать себя живущим в определенный временной период и в то же время приобщается к богатствам национальной и мировой культуры. Успешность развития дошкольников при знакомстве с родным краем станет возможной только при условии их активного взаимодействия с окружающим миром эмоционально-практическим путем, то есть через  игру, предметную деятельность, общение, труд.

Предлагаемые дидактические игры помогут организовать и интересно провести совместную деятельность педагога с детьми.

Дидактическая игра «Прогулка по городу»

Задачи: закрепить представления воспитанников об улицах ближайшего микрорайона и расположенных на них зданий; расширять представления о зданиях и их назначении; закреплять правила безопасного поведения на улице; расширять пространственные представления (слева, справа, перед, за, между, рядом, напротив, посередине и т.д.); развивать связную монологическую речь; воспитывать любовь и уважение к родному городу.

Материал: игровое поле зеленого цвета, на которой серым цветом обозначены схемы автомобильных дорог со светофорами и зеленой зоной; фотографии городских заведений и учреждений (10-15 шт.), ближайших к детскому саду; постоянные объекты (ориентиры) на игровом поле (например: аэропорт, памятники, цирк); карты со стихами-загадками – 10-15 шт.; кубики с наклеенными на каждую грань фотографиями учреждений – 3 шт.; фигурка человечка – 1 шт.; фотографии города, разрезанные в форме мозаики.

В игре может участвовать как один ребенок, так и подгруппа детей – 3-5чел.

Предварительная работа: целевые прогулки на близлежащие улицы, рассматривание расположенных на них зданий; беседы о том, что можно увидеть, открыв дверь заведения, для чего оно предназначено; рассматривание фотоальбома города; сравнение больших фотографий с маленькими карточками игры; знакомство с игровым полем-схемой ближайших улиц.

Варианты игры:

1 вариант – «Найди улицу».

Ребенку предлагается поставить фигурку человечка на ту улицу, которую назовет воспитатель. (Все здания находятся на игровом поле).

2 вариант – «Загадки на улицах города».

В игре используется игровое поле и карточки-стихи. Воспитатель раздает играющим детям фотографии, читает стихи-загадки, а дети отгадывают, о каком заведении идет речь. Ребенок, у которого находится фото загаданного здания, помещает его на игровое поле. Следует добиваться использования в речи пространственных терминов. Вначале можно загадывать наиболее знакомые, ближайшие к детскому саду объекты, затем – более удалённые.

3 вариант – «Доберись до дома».

Ребенку предлагается определить на игровом поле местоположение своего дома – поставить туда фигурку человечка. Задание – описать путь движения от дома до детского сада и обратно, соблюдая правила дорожного движения.

4 вариант – «Подскажи дорогу».

В игре используется игровое поле со всеми закрепленными на нем объектами и кубики с фотографиями. Ребенок бросает кубик. Задание – объяснить дорогу от детского сада до выпавшего на кубике заведения, соблюдая правила дорожного движения.

5 вариант – «Что перепутано?»

Воспитатель намеренно неправильно расставляет фотографии зданий на игровом поле. Детям предлагается исправить ошибки, комментируя свои действия.

6 вариант – «Дополни картинку».

Детям дается задание вместе с родителями прогуляться по ближайшим к детскому саду улицам и найти на них заведения, которые не встречаются в игре.

7 вариант – «Собери мозаику».

Разрезанные фрагменты фотографий перемешиваются, детям предстоит правильно собрать изображение и объяснить, где оно находится и для чего предназначено.

Дидактическая игра «Поедем в край родной»

Возраст: воспитанники старшей группы.

Задачи: уточнить представления воспитанников о растительном и животном мире родного края; расширять представления о своеобразии животного и растительного мира в зависимости от природной зоны; развивать связную монологическую речь дошкольников; упражнять в классификации объектов природы; закреплять представления о символике Минска, о крупных городах Беларуси; воспитывать любовь к родному краю.

Материал: изображения двух паровозов: один – с гербом Минска, второй – с эмблемой южных стран; изображения шести вагонов; 3 комплекта картинок: животные (10 шт.), ягоды (6 шт.), деревья (6 шт.) Беларуси;             3 комплекта картинок: животные (10 шт.), фрукты (6 шт.), деревья (5 шт.) южных стран; карта Беларуси.

Игровые действия:

1. Отбирать и ставить в карман вагона только те карточки, которые соответствуют выполнению задания.

2. Рассказывать об особенностях среды обитания животных, о месте произрастания деревьев, фруктов, ягод.

3. Аргументировано доказывать, почему объект не может ехать в Минск (Беларусь) или на юг (связать с особенностями внешнего вида, питания животного, условиями произрастания фруктов и т.д.).

Игровые правила:

Предварительный сговор двух играющих: какой вариант игры выбрать, кто куда повезет объекты. Думать, не мешать друг другу, в случае необходимости – помогать.

Варианты игры:

1 вариант – «Кто куда».

Перед ребенком на столе лежат 2 паровоза с вагонами, картинки с изображением одного вида объектов (животные или деревья, ягоды, фрукты). Задание: отобрать объекты по природным зонам и в зависимости от этого посадить их либо в состав с гербом Минска, либо – с эмблемой южных стран.

2 вариант – «Классификатор».

Предложить детям все картинки сразу, паровоз с тремя вагонами.

Задание: в соответствии с символикой паровоза (вспомнить, рассказать, что она означает) в первый вагон посадить животных; во второй – ягоды или фрукты, в третий – деревья, т.е. классифицировать объекты.

3 вариант – «Исправь ошибки».

Воспитатель заранее расставляет картинки в карманы вагонов, намеренно допуская ошибки.

Задание: исправить ошибки, аргументировано объясняя свой ответ (например: почему бегемот не может жить в Беларуси. Связать с особенностями внешнего вида, образа жизни, питания).

4 вариант – «Необыкновенное путешествие».

Участвуют все картинки с животными и карта Беларуси. Все животные едут из Минска на север (юг, запад, восток) страны. Проследить по карте, какие крупные города встречаются по пути

Задание: высадить животного в том городе, в названии которого первый звук совпадает с первым звуком в названии животного. (Например: в Бресте – белку, бурундука, в Волковыске – волка и т.д.).

5 вариант – «Нужная остановка».

В игре участвуют картинки с животными Беларуси с изображением разного количества объектов и карта Беларуси.

Задание: высадить на первой остановке животных, путешествующих по одному, на второй – по двое и т.д. Назвать станцию, на которой вышло наибольшее число пассажиров.

Дидактическая игра «Белорусская игрушка. Найди половинку»

Возраст: воспитанники 1-ой младшей группы.

Задачи: познакомить детей с белорусской игрушкой; ввести в активный словарь малышей белорусские слова; развивать наблюдательность, память, усидчивость.

Материал: набор открыток как образец; набор таких же открыток, но разрезанных на пазлы.

         Детям предлагается рассмотреть открытки с изображением белорусских народных игрушек. Затем воспитатель предлагает разрезанные на две части открытки. Из них необходимо собрать картинку (игрушку), найдя недостающую половинку.

Дидактическая игра «Сложи соломенный домик»

Возраст: воспитанники средней, старшей групп.

Задачи: познакомить детей с новым природным материалом – соломкой, учить самостоятельно подбирать необходимую форму и складывать домик (из пазлов и целых частей); совершенствовать знания величин: «широкий – узкий», «высокий – низкий», «большой – маленький»; развивать интерес к белорусскому природному материалу; развивать мелкую моторику рук, глазомер, умение сохранять правильную осанку во время игры; воспитывать умение работать сообща, в коллективе, помогая друг другу.

Материал: карточки (4 шт.), два комплекта соломенного материала (целые и разрезанные на пазлы домики), инструкция, коробка.

1 вариант. Для воспитанников средней группы.

         Детям раздаются готовые карточки с нарисованными домиками (высоким, низким, большим, маленьким, широким и узким), предлагается найти соломенные домики и крыши соответствующего размера и рассказать, какой величины получился домик.

2 вариант. Для воспитанников старшей группы.

         Детям раздаются карточки с нарисованными домиками разной величины (разделёнными на части) и предлагается найти соответствующие части из соломки. Побеждает тот, кто первым правильно сложит домик и расскажет о нём.

Дыдактычная гульня “Родная мова”

Узрост: выхаванцы сярэдняй, старэйшай груп.

Задачы: авалодваць багаццем роднай мовы; развіваць моўныя здольнасці, атрымліваць першапачатковыя навыкі размовы на беларускай мове; фарміраваць у дзяцей устойлівую цікавасць і станоўчыя адносіны да беларускай мовы, жаданне авалодаць беларускай мовай праз знаёмства з беларускім фальклорам – забаўлянкамі, казкамі, песенькамі, лічылкамі.

         У гульні могуць удзельнічаць 5-6 чалавек. Перад дзецьмі кладзецца поле для гульні з 5 сектарамі, фішкі, кубік. Дзеці кідаюць кубік і рухаюць фішкі па полю, пры гэтым пераадольваючы цяжкасці (заданні выхавальніка), якія сустракаюцца ім на сектарах. Хто не справіўся з заданнем – прапускае ход. Пераможцам з’яўляецца той, хто першым дойдзе да фініша.

Дыдактычная гульня “Назва вырабу”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: замацаваць веды дзяцей аб назвах вырабаў беларускіх ганчароў.

Гульнявая задача – па сілуэту вызначыць, як называецца рэч і дзе яна ўжываецца.

         Хто правільна называе выраб, той атрымлівае фішку. Пераможцам з’яўляецца той, хто больш за ўсіх атрымае фішак.

Дыдактычная гульня “Апранем ляльку”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: замацаваць веды дзяцей аб строях, распаўсюджаных на тэрыторыі Беларусі.

Гульнявая задача: па арнаменту, колеру, размяшчэнню ўзору вызначыць той ці іншы строй.

Правілы гульні: пераможцам з’яўляецца той, хто правільна збярэ касцюм і назаве строй.

Дыдактычная гульня “Мінск сёння”

Узрост: выхаванцы сярэдняй групы.

Задачы: узбагаціць веды дзяцей аб родным горадзе; фарміраваць уяўленні аб Беларусі, развіваць інтарэс да мінулага і сучаснага сталіцы Беларусі; выхоўваць пачуццё патрыятызму і любові да свайго горада; фарміраваць правільную постаць у час гульні, развіваць дробныя мышцы кісцей рук.

Матэрыял: гульнявое поле (23х16,5 см), карткі-ўкладыші – 9 шт., канверт – 1 шт., упаковачны канверт – 1 шт.

         Дзецям прапануецца поле для гульні, на якім размешчана карта Мінска, падзеленая на раёны, і карткі суадносна раёнам. Прапануецца правільна раскласці гэтыя карткі на аснове. Пераможцам з’яўляецца той, хто не зробіць памылак. Выхавацелю прапануецца расказаць дзецям аб помніках, прамысловых комплексах, выдатных мясцінах кожнага раёна.

Дыдактычная гульня “Беларусь і нашы суседзі”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: удакладняць і замацоўваць уяўленні дзяцей аб гарадах Беларусі і аб суседніх краінах; практыкаваць ва ўжыванні патрэбных слоў; замацоўваць правільнае вымаўленне ўсіх гукаў роднай мовы, фарміраваць выразную дыкцыю, развіваць сэнсаматорыку, уменне арыентавацца на плоскасці; выхоўваць пачуццё павагі да іншых краін і пачуццё гонару за сваю дзяржаву.

Матэрыял: гульнявое поле (36,5х28,5 см); 2 канверты з літарамі і словамі (першы канверт – 36 літар, 6 слоў; другі канверт – 30 літар, 5 слоў); інструкцыя; упаковачная скрынка.

     Дзецям прапануецца поле для гульні, на якім абазначаны абласныя гарады Беларусі, а таксама суседнія краіны: Літва, Латвія, Расія, Польшча, Украіна. Дзеці складаюць назвы гарадоў і краін згодна з узорам поля (адным словам ці літарамі). Пераможцам лічыцца той, хто першы без памылак складзе ўсе назвы і правільна вымавіць іх па-беларуску.

Дидактические игры 

по ознакомлению с родным городом и краем

В дошкольном возрасте начинает формироваться чувство патриотизма: любовь и привязанность к Родине, преданность ей, ответственность за неё, желание трудиться на ее благо, беречь и умножать богатства. Любовь к Отчизне начинается с любви к своей малой родине – месту, где родился человек. Знакомясь с родным городом, его достопримечательностями, ребенок учится осознавать себя живущим в определенный временной период и в то же время приобщается к богатствам национальной и мировой культуры. Успешность развития дошкольников при знакомстве с родным краем станет возможной только при условии их активного взаимодействия с окружающим миром эмоционально-практическим путем, то есть через игру, предметную деятельность, общение, труд.

Предлагаемые дидактические игры помогут организовать и интересно провести совместную деятельность педагога с детьми.

Дидактическая игра «Прогулка по городу»

Задачи: закрепить представления воспитанников об улицах ближайшего микрорайона и расположенных на них зданий; расширять представления о зданиях и их назначении; закреплять правила безопасного поведения на улице; расширять пространственные представления (слева, справа, перед, за, между, рядом, напротив, посередине и т.д.); развивать связную монологическую речь; воспитывать любовь и уважение к родному городу.

Материал: игровое поле зеленого цвета, на которой серым цветом обозначены схемы автомобильных дорог со светофорами и зеленой зоной; фотографии городских заведений и учреждений (10-15 шт.), ближайших к детскому саду; постоянные объекты (ориентиры) на игровом поле (например: аэропорт, памятники, цирк); карты со стихами-загадками – 10-15 шт.; кубики с наклеенными на каждую грань фотографиями учреждений – 3 шт.; фигурка человечка – 1 шт.; фотографии города, разрезанные в форме мозаики.

В игре может участвовать как один ребенок, так и подгруппа детей – 3-5чел.

Предварительная работа: целевые прогулки на близлежащие улицы, рассматривание расположенных на них зданий; беседы о том, что можно увидеть, открыв дверь заведения, для чего оно предназначено; рассматривание фотоальбома города; сравнение больших фотографий с маленькими карточками игры; знакомство с игровым полем-схемой ближайших улиц.

Варианты игры:

1 вариант – «Найди улицу».

Ребенку предлагается поставить фигурку человечка на ту улицу, которую назовет воспитатель. (Все здания находятся на игровом поле).

2 вариант – «Загадки на улицах города».

В игре используется игровое поле и карточки-стихи. Воспитатель раздает играющим детям фотографии, читает стихи-загадки, а дети отгадывают, о каком заведении идет речь. Ребенок, у которого находится фото загаданного здания, помещает его на игровое поле. Следует добиваться использования в речи пространственных терминов. Вначале можно загадывать наиболее знакомые, ближайшие к детскому саду объекты, затем – более удалённые.

3 вариант – «Доберись до дома».

Ребенку предлагается определить на игровом поле местоположение своего дома – поставить туда фигурку человечка. Задание – описать путь движения от дома до детского сада и обратно, соблюдая правила дорожного движения.

4 вариант – «Подскажи дорогу».

В игре используется игровое поле со всеми закрепленными на нем объектами и кубики с фотографиями. Ребенок бросает кубик. Задание – объяснить дорогу от детского сада до выпавшего на кубике заведения, соблюдая правила дорожного движения.

5 вариант – «Что перепутано?»

Воспитатель намеренно неправильно расставляет фотографии зданий на игровом поле. Детям предлагается исправить ошибки, комментируя свои действия.

6 вариант – «Дополни картинку».

Детям дается задание вместе с родителями прогуляться по ближайшим к детскому саду улицам и найти на них заведения, которые не встречаются в игре.

7 вариант – «Собери мозаику».

Разрезанные фрагменты фотографий перемешиваются, детям предстоит правильно собрать изображение и объяснить, где оно находится и для чего предназначено.

Дидактическая игра «Поедем в край родной»

Возраст: воспитанники старшей группы.

Задачи: уточнить представления воспитанников о растительном и животном мире родного края; расширять представления о своеобразии животного и растительного мира в зависимости от природной зоны; развивать связную монологическую речь дошкольников; упражнять в классификации объектов природы; закреплять представления о символике Минска, о крупных городах Беларуси; воспитывать любовь к родному краю.

Материал: изображения двух паровозов: один – с гербом Минска, второй – с эмблемой южных стран; изображения шести вагонов; 3 комплекта картинок: животные (10 шт.), ягоды (6 шт.), деревья (6 шт.) Беларуси;             3 комплекта картинок: животные (10 шт.), фрукты (6 шт.), деревья (5 шт.) южных стран; карта Беларуси.

Игровые действия:

1. Отбирать и ставить в карман вагона только те карточки, которые соответствуют выполнению задания.

2. Рассказывать об особенностях среды обитания животных, о месте произрастания деревьев, фруктов, ягод.

3. Аргументировано доказывать, почему объект не может ехать в Минск (Беларусь) или на юг (связать с особенностями внешнего вида, питания животного, условиями произрастания фруктов и т.д.).

Игровые правила:

Предварительный сговор двух играющих: какой вариант игры выбрать, кто куда повезет объекты. Думать, не мешать друг другу, в случае необходимости – помогать.

Варианты игры:

1 вариант – «Кто куда».

Перед ребенком на столе лежат 2 паровоза с вагонами, картинки с изображением одного вида объектов (животные или деревья, ягоды, фрукты). Задание: отобрать объекты по природным зонам и в зависимости от этого посадить их либо в состав с гербом Минска, либо – с эмблемой южных стран.

2 вариант – «Классификатор».

Предложить детям все картинки сразу, паровоз с тремя вагонами.

Задание: в соответствии с символикой паровоза (вспомнить, рассказать, что она означает) в первый вагон посадить животных; во второй – ягоды или фрукты, в третий – деревья, т.е. классифицировать объекты.

3 вариант – «Исправь ошибки».

Воспитатель заранее расставляет картинки в карманы вагонов, намеренно допуская ошибки.

Задание: исправить ошибки, аргументировано объясняя свой ответ (например: почему бегемот не может жить в Беларуси. Связать с особенностями внешнего вида, образа жизни, питания).

4 вариант – «Необыкновенное путешествие».

Участвуют все картинки с животными и карта Беларуси. Все животные едут из Минска на север (юг, запад, восток) страны. Проследить по карте, какие крупные города встречаются по пути

Задание: высадить животного в том городе, в названии которого первый звук совпадает с первым звуком в названии животного. (Например: в Бресте – белку, бурундука, в Волковыске – волка и т.д.).

5 вариант – «Нужная остановка».

В игре участвуют картинки с животными Беларуси с изображением разного количества объектов и карта Беларуси.

Задание: высадить на первой остановке животных, путешествующих по одному, на второй – по двое и т.д. Назвать станцию, на которой вышло наибольшее число пассажиров.

Дидактическая игра «Белорусская игрушка. Найди половинку»

Возраст: воспитанники 1-ой младшей группы.

Задачи: познакомить детей с белорусской игрушкой; ввести в активный словарь малышей белорусские слова; развивать наблюдательность, память, усидчивость.

Материал: набор открыток как образец; набор таких же открыток, но разрезанных на пазлы.

         Детям предлагается рассмотреть открытки с изображением белорусских народных игрушек. Затем воспитатель предлагает разрезанные на две части открытки. Из них необходимо собрать картинку (игрушку), найдя недостающую половинку.

Дидактическая игра «Сложи соломенный домик»

Возраст: воспитанники средней, старшей групп.

Задачи: познакомить детей с новым природным материалом – соломкой, учить самостоятельно подбирать необходимую форму и складывать домик (из пазлов и целых частей); совершенствовать знания величин: «широкий – узкий», «высокий – низкий», «большой – маленький»; развивать интерес к белорусскому природному материалу; развивать мелкую моторику рук, глазомер, умение сохранять правильную осанку во время игры; воспитывать умение работать сообща, в коллективе, помогая друг другу.

Материал: карточки (4 шт.), два комплекта соломенного материала (целые и разрезанные на пазлы домики), инструкция, коробка.

1 вариант. Для воспитанников средней группы.

     Детям раздаются готовые карточки с нарисованными домиками (высоким, низким, большим, маленьким, широким и узким), предлагается найти соломенные домики и крыши соответствующего размера и рассказать, какой величины получился домик.

2 вариант. Для воспитанников старшей группы.

       Детям раздаются карточки с нарисованными домиками разной величины (разделёнными на части) и предлагается найти соответствующие части из соломки. Побеждает тот, кто первым правильно сложит домик и расскажет о нём.

Дыдактычная гульня “Родная мова”

Узрост: выхаванцы сярэдняй, старэйшай груп.

Задачы: авалодваць багаццем роднай мовы; развіваць моўныя здольнасці, атрымліваць першапачатковыя навыкі размовы на беларускай мове; фарміраваць у дзяцей устойлівую цікавасць і станоўчыя адносіны да беларускай мовы, жаданне авалодаць беларускай мовай праз знаёмства з беларускім фальклорам – забаўлянкамі, казкамі, песенькамі, лічылкамі.

         У гульні могуць удзельнічаць 5-6 чалавек. Перад дзецьмі кладзецца поле для гульні з 5 сектарамі, фішкі, кубік. Дзеці кідаюць кубік і рухаюць фішкі па полю, пры гэтым пераадольваючы цяжкасці (заданні выхавальніка), якія сустракаюцца ім на сектарах. Хто не справіўся з заданнем – прапускае ход. Пераможцам з’яўляецца той, хто першым дойдзе да фініша.

Дыдактычная гульня “Назва вырабу”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: замацаваць веды дзяцей аб назвах вырабаў беларускіх ганчароў.

Гульнявая задача – па сілуэту вызначыць, як называецца рэч і дзе яна ўжываецца.

         Хто правільна называе выраб, той атрымлівае фішку. Пераможцам з’яўляецца той, хто больш за ўсіх атрымае фішак.

Дыдактычная гульня “Апранем ляльку”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: замацаваць веды дзяцей аб строях, распаўсюджаных на тэрыторыі Беларусі.

Гульнявая задача: па арнаменту, колеру, размяшчэнню ўзору вызначыць той ці іншы строй.

Правілы гульні: пераможцам з’яўляецца той, хто правільна збярэ касцюм і назаве строй.

Дыдактычная гульня “Мінск сёння”

Узрост: выхаванцы сярэдняй групы.

Задачы: узбагаціць веды дзяцей аб родным горадзе; фарміраваць уяўленні аб Беларусі, развіваць інтарэс да мінулага і сучаснага сталіцы Беларусі; выхоўваць пачуццё патрыятызму і любові да свайго горада; фарміраваць правільную постаць у час гульні, развіваць дробныя мышцы кісцей рук.

Матэрыял: гульнявое поле (23х16,5 см), карткі-ўкладыші – 9 шт., канверт – 1 шт., упаковачны канверт – 1 шт.

         Дзецям прапануецца поле для гульні, на якім размешчана карта Мінска, падзеленая на раёны, і карткі суадносна раёнам. Прапануецца правільна раскласці гэтыя карткі на аснове. Пераможцам з’яўляецца той, хто не зробіць памылак. Выхавацелю прапануецца расказаць дзецям аб помніках, прамысловых комплексах, выдатных мясцінах кожнага раёна.

Дыдактычная гульня “Беларусь і нашы суседзі”

Узрост: выхаванцы старэйшай групы.

Задачы: удакладняць і замацоўваць уяўленні дзяцей аб гарадах Беларусі і аб суседніх краінах; практыкаваць ва ўжыванні патрэбных слоў; замацоўваць правільнае вымаўленне ўсіх гукаў роднай мовы, фарміраваць выразную дыкцыю, развіваць сэнсаматорыку, уменне арыентавацца на плоскасці; выхоўваць пачуццё павагі да іншых краін і пачуццё гонару за сваю дзяржаву.

Матэрыял: гульнявое поле (36,5х28,5 см); 2 канверты з літарамі і словамі (першы канверт – 36 літар, 6 слоў; другі канверт – 30 літар, 5 слоў); інструкцыя; упаковачная скрынка.

         Дзецям прапануецца поле для гульні, на якім абазначаны абласныя гарады Беларусі, а таксама суседнія краіны: Літва, Латвія, Расія, Польшча, Украіна. Дзеці складаюць назвы гарадоў і краін згодна з узорам поля (адным словам ці літарамі). Пераможцам лічыцца той, хто першы без памылак складзе ўсе назвы і правільна вымавіць іх па-беларуску.

ВОЛШЕБНЫЕ ЛЕНТЫ ДОРОГ

Цель: развивать умения у детей узнавать по контуру изображённое сооружение.

Материалы: игровое поле, где изображены дороги, улицы, скверы, парки. На красных полях — силуэты хорошо известных в городе зданий, памятников и других сооружений; карточки с во­просами и заданиями; кубик; фишки по количеству играющих.

Ход игры. Играют 2 команды (или 2 игрока). Бросают кубик, продвигаясь вперёд для того, чтобы попасть па красное поле; попав на красное поле, игроки должны будут определить, контур какого сооружения здесь изображён и где находится это сооружение.

Выбирают себе вопросы, за которые можно получить соответ­ственно 2 или 3 очка. Отвечая на вопросы, игроки продвигаются вперёд, также попадая на красное поле, на котором отгадывают по контурам памятные места.

Игроки могут моментально оказаться на красном поле, но для этого им нужно будет ответить на вопросы под знаком «блиц».

ГЕРБ ГОРОДА

Цель: закрепить представление детей о гербе родного города; уметь выделять герб родного города из других знаков.

Материалы: шаблон-образец с изображением герба города; контурный шаблон этого же герба; «мозаика» герба города в разо­бранном варианте.

Ход игры.Детям предлагается рассмотреть герб города и отме­тить отличительные особенности от гербов других городов нашей страны.

1. Дети по контурному шаблону при помощи шаблона-образца собирают из мозаики герб города.

2. Дети собирают герб без помощи шаблона-образца, опираясь
на память.

3. Детям предлагается собрать герб города из отдельных дета­
лей при помощи шаблонов-накладок.

4. Детям предлагаются гербы других городов для подобной же
игровой задачи.

РАЙОН, В КОТОРОМ МЫ ЖИВЁМ

(настольная игра)

Цель: обобщить знания детей о районе города, в котором они живут, с его особенностями и достопримечательностями.

Материалы: игровое поле, наложенное на план района, с мар­шрутом следования и изображёнными на нём достопримечательно­стями района и названиями улиц; кубик с числовыми фигурами от 1 до 6; фишки в виде автомобиля и человечков; «бабушкина энцик­лопедия» с краткими справками по теме игры.

Ход игры. Играть может любое количество детей. Они самостоя­тельно выбирают, на каком виде транспорта отправляются в путеше­ствие, или идут пешком. В зависимости от этого выбирается игровая фишка. Дети по очереди бросают кубик: сколько числовых фигур выпадает, на столько делений продвигаются вперёд. Участникам необходимо пройти весь маршрут и вернуться назад в детский сад (или дом). Если фишка попадает на красное поле, для продвижения дальше необходимо ответить на вопрос, обозначенный номером это­го поля; если фишка попадает на зелёное поле, то ребёнок может воспользоваться подсказкой «бабушкиной энциклопедии».

Примечание. Если ребёнок не знает ответа на вопрос «красного поля», он может воспользоваться подсказкой «бабушкиной энциклопедии», но пропускает ход; «бабушкину энциклопедию» необходимо показать и про­читать детям предварительно.

ИСТОРИЯ ОДНОГО ГОРОДА

 Цепь: закрепить у детей представление об истории родного го­рода.

Материалы: игровые поля (9 штук) с изображениями видов го­рода от его зарождения до наших дней; карточки с изображениями отдельных построек и мест, относящихся к разным временным от­резкам истории города.

Ход игры. Играть могут 3-9 детей. Ведущий раздаёт игровые поля и показывает карточки участникам. Игроки должны полно­стью закрыть своё игровое поле карточками, подходящими вре­менному отрезку.

Примечание. На каждой карточке есть надпись с названием обьекта и временным отрезком.

Если ребенок ошибается, то даётся «справка ведущего», которым мо­жет быть как воспитатель, так и ребёнок.

ЗАКОЛДОВАННЫЙ ГОРОД

Цель: закрепить представления детей об архитектуре совре­менных зданий и сооружений; познакомить с архитектурными осо­бенностями города.

Материалы: альбом с контурными изображениями зданий и других сооружений современного города; фотографии с изображе­нием этих же зданий и сооружений.

Ход игры.

Перед началом игры воспитатель проводит с детьми мини-беседу:

- Как называется наша страна?

- Как называется город, в котором вы живёте?

- Как давно был основан наш город?

- Какие улицы города вы знаете?

- Как называется улица, на которой ты живёшь?

- Какие памятники нашего города вы знаете?

- Какие памятники старины есть в нашем городе?

- Каких великих людей, прославивших наш город, вы знаете?

- Откуда ты это знаешь? Кто тебе об этом рассказал?

- Что бы ты ещё хотел узнать о нашем городе?
Воспитатель предлагает детям рассмотреть альбом с контурами зданий, затем фотографии этих же сооружений и сопоставить кон­туры с фотографиями. Например: контур здания Планетария - фо­тография здания планетария.

Примечание. По ходу игровых действий «восстановления заколдован­ного города» воспитатель проводит заочную мини-экскурсию по этим местам (возможно с опорой на личные знания и опыт детей).

ПУТЕШЕСТВИЕ ПО ГОРОДУ

Цель: знакомить с родным городом.

Материал: альбом фотографий родного города.

Ход игры: Воспитатель показывает детям фотографии достопримечательностей города, предлагает назвать их.

ЗАГАДКИ О ГОРОДЕ

Цель: знакомить с родным городом.

Ход игры: Воспитатель загадывает детям загадки из жизни родного города.

СЛОЖИ ГЕРБ ИЗ ФРАГМЕНТОВ

Цель: способствовать закреплению знаний о гербе города

Материал: Изображение герба города, состоящее из 4-8 фрагментов.

Воспитатель перемешивает фрагменты, дети собирают из них картинку.

ГОРОДА МИНСКОЙ ОБЛАСТИ

Цель: способствовать закреплению знаний о городах области

Материал: карта Минской области с отмеченными городами, таблички с названиями городов.

Ход игры: Воспитатель знакомит детей с картой области, предлагает найти на ней города и разложить на них таблички с соответствующими названиями.

ФЛАГ БЕЛАРУСИ

Цель: способствовать закреплению знания флага своей страны

Материал: полосы красного, зелёного цветов. А белая полоска с орнаментом.

Ход игры: Воспитатель показывает детям флаг Беларуси, убирает и предлагает выложить разноцветные полоски в том порядке, в котором они находятся на флаге Беларуси.

ГДЕ НАХОДИТСЯ ПАМЯТНИК?

Цель: знакомить детей с памятниками, учить ориентироваться в родном городе

Материал: изображения памятников.

Ход игры: Воспитатель демонстрирует детям изображения памятников, просит рассказать, где установлен этот памятник.

ЗНАЕШЬ ЛИ ТЫ?

Цель: знакомить детей со знаменитыми людьми родного города

Материал: портреты известных соотечественников

Ход игры: Воспитатель показывает портреты, предлагает детям назвать того, кто изображен на портрете и рассказать, чем он знаменит.

ПРОДОЛЖИ ПОСЛОВИЦУ

Цель: знакомить с устным народным творчеством

Ход игры: Воспитатель начинает пословицу, дети ее продолжают.

НАРОДНЫЕ ПРОМЫСЛЫ

(домино)

Цель: знакомить детей с народными промыслами, прививать интерес к народным традициям, учить узнавать и отличать различные промыслы.

Материал: фишки домино с изображением народных промыслов

Ход игры: Дети по очереди выкладывают фишки таким образом, чтобы одинаковые изображения оказывались рядом. Проигрывает последний положивший фишку участник. 

 НАРОДНЫЕ ПРОМЫСЛЫ

(лото)

Цель: знакомить детей с народными промыслами, прививать интерес к традициям, учить узнавать и отличать различные промыслы.

Ход игры: В игре могут участвовать от 1 до 5 человек.

Разложить на столе или полу карты.

Разрезные карточки перемешать и выложить лицевой стороной вниз в центре.

Каждый участник игры берет по одной карточке и стопки и определяет, на какую большую

карту ее положить.

Побеждает тот, чья карта (или карты) будет заполнена первой.

ПТИЦЫ НАШЕГО ГОРОДА

Цель: знакомить детей с птицами родного города

Материал: карточки с изображениями птиц

Ход игры: Воспитатель демонстрирует детям карточки с изображениями птиц, просит назвать и определить, живет птица в нашем городе или нет.

НАРИСУЙ УЗОР

Цель: знакомить детей с народными промыслами, прививать интерес к народным  традициям, учить узнавать и отличать различные промыслы.

Материал: карточки с нарисованным узором и полем, расчерченным для рисования.

Ход игры: Дети рисуют простой узор по образу.

ОДЕНЬ КУКЛУ

Цель: знакомить с национальной одеждой, прививать интерес к национальной культуре

Дети одевают куклу в национальную одежду

СОРТИРУЙ УЗОРЫ

Цель: знакомить детей с народными промыслами, прививать интерес к народным  традициям, учить узнавать и отличать различные промыслы.

Материал: картинки народных промыслов

Ход игры: Дети сортируют картинки по принадлежности к тому или иному народному промыслу.

СОБЕРИ УЗОР

Цель: знакомить детей с народными промыслами, прививать интерес к народным  традициям, учить узнавать и отличать различные промыслы.

Материал: разрезные картинки с изображениями народных промыслов

Ход игры: Дети собирают картинки из фрагментов.

Играем - историю, традиции страны изучаем: познавательная игротека